عصر قم - ایسنا / رئیس اداره بیماری‌های عضلانی_اسکلتی دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت با هشدار نسبت به شیوع روزافزون پوکی استخوان در کشور تأکید کرد که این بیماری «خاموش» فقط مختص سالمندان نیست و حتی کودکان نیز می‌توانند به نوع ثانویه آن مبتلا شوند و در عین حال از کمبود دستگاه‌های سنجش تراکم استخوان، کاهش مصرف لبنیات و بی‌توجهی بیماران به ادامه درمان به عنوان سه چالش اصلی در مسیر کنترل این بیماری یاد کرد.
دکتر فاطمه حاجی ولی‌زاده به مناسبت «هفته ملی سلامت استخوان» با بیان اینکه بیماری پوکی استخوان به یک گروه سنی خاص محدود نمی‌شود، اظهار کرد: اگرچه پوکی استخوان می‌تواند در هر سنی رخ دهد اما اغلب در زنان بالای 50 سال و مردان بالای 70 سال مشاهده می‌شود و شیوع بیشتری دارد. این بیماری می‌تواند به دلیل افزایش سن و تغییرات هورمونی باشد که زنان تجربه می‌کنند. اگرچه احتمال ابتلا به این بیماری با بالارفتن سن افزایش می‌یابد اما این احتمال وجود دارد که برخی کودکان به دلیل بیماری‌های جانبی، مصرف برخی داروها و شرایط دیگر به پوکی استخوان مبتلا شوند. در مجموع، پوکی استخوان، یک بیماری برای دوران میانسالی و سالمندی است.
بازار ![]()
«پوکی استخوان ثانویه» چیست؟
او درباره «پوکی استخوان ثانویه» توضیح داد: هنگامی که افراد به دلیل ابتلا به یک بیماری خاص یا مصرف داروی خاص به پوکی استخوان مبتلا شوند، سخن از پوکی استخوان ثانویه به میان می‌آید؛ بنابراین پوکی استخوان ثانویه ناشی از تغییرات هورمونی و افزایش سن نیست. اگر یک بیماری خاص که سبب ابتلای فرد به پوکی استخوان شده، درمان شود، استخوان‌ها به شرایط طبیعی خود باز می‌گردند. اگر آن بیماری خاص که سبب پوکی استخوان شده به طور کامل درمان نشود؛ افراد مبتلا می‌بایست علاوه بر داروهای آن بیماری نسبت به درمان پوکی استخوان خود اقدام کنند. بیماری‌هایی مانند روماتوئیدآرتریت، التهابی روده، بیماری‌های غدد تیروئید و پاراتیروئید، دیابت، برخی بدخیمی‌ها و سرطان‌ها و همچنین مصرف برخی داروها مانند کورتون‌ها ممکن است سبب ابتلای افراد به پوکی استخوان در هر سنی شوند. بازهم تاکید می‌کنم، پوکی استخوان ثانویه ناشی از افزایش سن و تغییرات هورمونی نیست.
ابتلای زنان به پوکی استخوان بیشتر از مردان
رئیس اداره بیماری‌های عضلانی_اسکلتی دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت درباره تاثیر مولفه‌های «افزایش سن» و «جنسیت» بر پوکی استخوان گفت: استخوان، یک بافت است که «ساخت»، «برداشت» و «از دست‌رفتن» استخوان به طور مداوم در آن وجود دارد و یک امر طبیعی است. بررسی‌ها بیانگر این است که میزان برداشت از بافت استخوان با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد و در نتیجه استحکام استخوان‌ها دچار مشکل می‌شود. برخی عوامل، استعداد افراد برای ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند؛ به طور مثال، ابتلا به پوکی استخوان در زنان نسبت به مردان بیشتر است.
کم‌وزنی و ریسک ابتلا به پوکی استخوان
نقش نژاد و یائسگی زودرس در ابتلا به پوکی استخوان
وی با بیان اینکه اینکه وزن کم از ریسک‌فاکتورهای ابتلا به پوکی استخوان است، گفت: برخی از فاکتورهایی که سبب ابتلا به پوکی استخوان می‌شوند «غیرقابل کنترل» هستند. بررسی‌ها بیانگر این است که «نژاد» نیز از عوامل موثر ابتلا به پوکی استخوان محسوب می‌شود؛ به نحوی که میزان ابتلا به پوکی استخوان در افراد سفیدپوست نسبت به افراد سیاه‌پوست بیشتر است. اگر یائسگی زنان پیش از 40 یا 45 سالگی باشد، سبب افزایش احتمال ابتلا به پوکی استخوان می‌شود.
الکل و دخانیات از عوامل زمینه‌ساز پوکی استخوان
او درباره سبک زندگی و خطر ابتلا به پوکی استخوان اظهار کرد: بررسی‌ها بیانگر این است که استعمال دخانیات و مصرف نوشیدنی‌های الکلی، خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند؛ بنابراین ترک الکل و دخانیات یک ضرورت است. همچنین «تغذیه» و «ورزش» که به سبک زندگی مربوط می‌شوند، می‌توانند سبب پیشگیری از پوکی استخوان شوند یا شرایط را بهبود دهند.
کلسیم، ماده معدنی ضروری برای سلامت استخوان‌ها
وی با بیان اینکه مصرف کلسیم برای استحکام استخوان‌ها ضروری است، توضیح داد: اگرچه عوامل ژنتیکی بر استحکام استخوان‌ها نقش دارند اما مصرف ماده معدنی برای استحکام استخوان‌ها ضروری است. مصرف کلسیم به میزان کافی تا 30 سالگی که استخوان‌ها به حداکثر توده خود می‌رسند، لازم و ضروری است. پس از 30 سالگی، میزان دریافت کلسیم می‌بایست کافی باشد تا از برداشت کلسیم از استخوان‌ها در بدن جلوگیری کرد. مصرف کلسیم پس از 50 سالگی می‌بایست به میزان کافی باشد. افراد می‌بایست 800 تا 1200 میلی‌گرم کلسیم روزانه مصرف کنند و این ماده معدنی می‌تواند از طریق موادغذایی مختلف مانند شیر و لبنیات، برخی دانه‌ها (عدس)، برخی گیاهان (سویا و کلم بروکلی) تامین شود. شیر و لبنیات، مهم‌ترین منابع کلسیم است.
ارائه یارانه، راهکاری برای افزایش مصرف لبنیات
حاجی ولی‌زاده در پاسخ به پرسش «گرانی لبنیات سبب کاهش سرانه مصرف در کشور شده، آیا ارائه یارانه می‌تواند راهکاری برای افزایش مصرف این ماده غذایی در جامعه باشد؟» گفت: یافتن علل و چرایی کاهش مصرف لبنیات و کلسیم در جامعه به بررسی جامع نیاز دارد. هنگامی که قیمت مصرف‌کننده یک ماده‌غذایی بیشتر از توان خرید مردم باشد، مصرف آن ماده‌غذایی کاهش می‌یابد. علاوه بر قیمت بالای محصولات لبنی، عادات غذایی مردم نیز مزید بر علت شده و مصرف کلسیم در جامعه را تحت تاثیر قرار داده است. اگرچه مردم می‌توانند کلسیم را از سایر منابع غذایی به دست بیاورند اما ارائه سوبسید می‌تواند یک روش خوب برای افزایش سرانه مصرف لبنیات در جامعه باشد. ارائه یارانه برای افزایش مصرف لبنیات می‌بایست در کنار ارائه مسائل آموزشی در کانون توجه قرار گیرد.
چرا مردم پوکی استخوان را بیماری نمی‌دانند؟
باورهای غلطی که سلامت استخوان را می‌شکند
او با بیان اینکه پوکی استخوان یک بیماری خاموش است، تصریح کرد: متاسفانه، برخی پوکی استخوان را یک بیماری قلمداد نمی‌کنند و تصور آنها یک باور اشتباه است. هنگامی که عارضه ناشی از پوکی استخوان نمایان شود، افراد از ابتلا به این بیماری آگاه می‌شوند. شکستگی، مهم‌ترین عارضه پوکی استخوان به حساب می‌آید. استخوان‌ها، اسکلت بدن محسوب می‌شوند و هنگامی که اسکلت بدن دچار اختلال می‌شود با شکستگی مواجه می‌شویم.
رئیس اداره بیماری‌های عضلانی_اسکلتی دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت با بیان اینکه شکستگی یک عارضه شدید است، توضیح داد: شکستگی می‌تواند مشکلات بسیار زیادی برای افراد ایجاد کند. پوکی استخوان، اغلب در استخوان‌های تشکیل‌دهنده اسکلت بدن رخ می‌دهد؛ متاسفانه، استخوان‌های ستون فقرات جزو استخوان‌هایی هستند که بیشترین شکستگی در آن رخ می‌دهد. هنگامی که شکستگی استخوان‌های ستون فقرات رخ می‌دهد، افراد با مشکلاتی مانند کوتاه‌شدن قد، خمیدگی پشت و گوژپشتی مواجه می‌شوند.
مرگ یک‌پنجم مبتلایان به شکستگی لگن در سال نخست پس از حادثه
وی درباره شکستگی لگن توضیح داد: شکستگی لگن جزو شکستگی‌های خطرناک محسوب می‌شود و حتی می‌تواند منجر به مرگ افراد شود. بررسی‌ها بیانگر این است که نیمی از افرادی که شکستگی لگن را تجربه می‌کنند به زندگی عادی بازنمی‌گردند؛ به نحوی که توانایی فعالیت‌های روزانه را ندارند و دچار معلولیت می‌شوند. همچنین اغلب افرادی که شکستگی لگن را تجربه می‌کنند به عصا، لگن و ویلچر محتاج می‌شوند. بر اساس این شرایط، کیفیت زندگی افرادی که دچار شکستگی لگن می‌شوند به طرز چشمگیری کاهش می‌یابد.
حاجی ولی‌زاده توضیح داد: بررسی‌ها بیانگر این است 20 درصد افرادی که دچار شکستگی لگن می‌شوند در همان سال اولی که دچار شکستگی شده‌اند، فوت می‌کنند. بنابراین می‌توان گفت طول عمر افرادی که دچار شکستگی لگن می‌شود، کاهش می‌یابد. مرگ به دلیل شکستگی لگن ناشی از پوکی استخوان به همراه سایر عوارض ناشی از این بیماری، از ضرورت توجه به موضوع سلامت استخوان و پیشگیری از پوکی استخوان حکایت می‌کند. در وهله نخست می‌بایست از ابتلا به پوکی استخوان جلوگیری کنیم و اگر به این بیماری مبتلا شدیم از عارضه جدی آن یعنی شکستگی جلوگیری کنیم.
درمان پوکی استخوان حداقل 5 سال زمان می‌خواهد
او با بیان اینکه درمان پوکی استخوان 3 تا 5 سال زمان می‌برد، تصریح کرد: اگر افراد مبتلا به پوکی استخوان خواهان مدیریت و درمان درست بیماری خود هستند، می‌بایست به درمان این بیماری پایند باشند. اگر درمان به صورت خودسرانه متوقف شود، احتمال بروز عارضه‌های پوکی استخوان افزایش می‌یابد. متاسفانه، هنگامی که مبتلایان به پوکی استخوان مصرف دارو را به صورت خودسرانه قطع می‌کنند، نتایج آن را احساس نمی‌کنند. پوکی استخوان با فشار خون متفاوت است؛ اگر افراد از خوردن قرص فشارخون اجتناب کنند، بالارفتن فشار خون را احساس می‌کنند اما چنین شرایطی برای پوکی استخوان وجود ندارد. متاسفانه، بسیاری از افراد از خوردن داروهای درمان پوکی استخوان خودداری می‌کنند یا مصرف آن را خودسرانه قطع می‌کنند.
برنامه‌ریزی برای ارائه خدمات در مراکز جامع سلامت
رئیس اداره بیماری‌های عضلانی_اسکلتی دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت توضیح داد: عدم پایبندی به درمان، یکی از چالش‌های درمان پوکی استخوان به حساب می‌آید. با توجه به این شرایط، ارتقای سواد سلامت یک مولفه مهم و ضروری است. برگزاری پویش سلامت استخوان، راهکاری برای افزایش سواد سلامت مردم به حساب می‌آید. همچنین ارائه بسته‌های مراقبتی در مراکز جامع سلامت برای مبتلایان به پوکی استخوان در دستور کار قرار گرفته است. امیدوارم با ارتقای سواد سلامت و ارائه بسته‌های خدمات در شبکه بهداشتی کشور بتوانیم از موضوع عدم پایبندی به درمان جلوگیری کنیم.
کمبود دستگاه سنجش تراکم استخوان در کشور
وی با بیان اینکه با کمبود دستگاه‌های سنجش تراکم استخوان در کشور مواجه هستیم، توضیح داد: اغلب دستگاه‌های سنجش تراکم استخوان‌ها در پایتخت و مراکز استان‌ها مستقر هستند. بررسی‌ها بیانگر این است که 6 دستگاه سنجش تراکم استخوان به ازای هر یک میلیون نفر در کشور وجود دارد که اغلب برای بخش خصوصی است. شایسته و ضروری است که سیستم دولتی کشور به دستگاه‌های سنجش تراکم استخوان مجهز شود تا این تست با تعرفه دولتی ارائه شود. همچنین لازم و ضروری است که به چگونگی توزیع این دستگاه‌ها در کشور توجه کنیم تا دسترسی مردم به این دستگاه راحت باشد. بهتر است که به ازای هر یک ملیون نفر، 10 دستگاه سنجش تراکم استخوان در دسترس باشد.