عصر قم - مهر / کبد چرب به عنوان یکی از بیماری‌های شایع عصر حاضر شناخته می‌شود که به دلیل تغییر سبک زندگی، تغذیه ناسالم، کم‌تحرکی و چاقی در حال افزایش است؛ همچنین این بیماری اغلب بدون علامت مشخص بروز می‌کند و در صورت بی‌توجهی می‌تواند به التهاب کبد، فیبروز و حتی سیروز منجر شود.
با توجه به روند رو به رشد ابتلاء، توجه به پیشگیری و اصلاح الگوی زندگی اهمیت ویژه‌ای دارد. در همین راستا با تبسم ارشادی فر متخصص طب ایرانی گفتگویی داشتیم.
آیا کبد چرب بیماری شایعی است؟
کبد چرب یکی از بیماری‌های شایع در دنیا به شمار می‌رود که بر اساس آمار جهانی، شیوع آن تا 40 درصد گزارش شده، در ایران نیز حدود 38 درصد از جمعیت به درجاتی از این بیماری مبتلا هستند؛ این آمار بالا نشان می‌دهد که کبد چرب، حتی در میان کودکان به‌ویژه کودکان دارای اضافه‌وزن، یک معضل جدی بهداشتی محسوب می‌شود.
کبد به عنوان بزرگ‌ترین عضو بدن در سمت راست و بالای شکم، زیر دیافراگم قرار دارد و وزنی حدود یک تا یک و نیم کیلوگرم دارد، این عضو حیاتی با وجود نداشتن عصب در بافت خود، اعصاب متعددی در سطح غشا دارد و کیسه صفرا زیر کبد قرار گرفته و از طریق مجاری صفراوی با کبد در ارتباط است.
عملکرد و نقش کبد چیست؟
کبد بیش از 500 عملکرد حیاتی بر دوش دارد؛ از جمله تولید پروتئین‌ها، آنزیم‌ها و چربی‌ها، تنظیم سوخت‌وساز مواد غذایی، ذخیره‌سازی و فعال‌سازی‌ویتامین‌ها، تولید اوره و نقش‌آفرینی در ساخت گلبول‌های قرمز و عوامل انعقادی خون. همچنین این عضو وظیفه دارد قند خون را به گلیکوژن تبدیل و در بدن ذخیره کند. کبد علاوه بر این، ذخیره‌کننده آهن، مس و ویتامین‌های محلول در چربی از جمله ویتامین B2 است.
نقش کبد در سم‌زدایی از بدن نیز بسیار کلیدی است. بسیاری از داروها و سموم واردشده به بدن در کبد متابولیزه یا بی‌اثر می‌شوند. اختلال در عملکرد این عضو می‌تواند تمام فرایندهای حیاتی بدن را مختل کند.
طب ایرانی به کبد چه دیدگاهی دارد؟
کبد دارای مزاج گرم و تر است و به‌مثابه «آشپزخانه بدن» عمل می‌کند؛ جایی که کیفیت خون و مواد حیاتی تولید می‌شوند. بنابراین کیفیت مواد غذایی مصرفی اهمیت بالایی دارد. به باور حکمای طب ایرانی، برخی غذاها مانند غذاهای غلیظ یا سودازا می‌توانند موجب اختلال در تولید خون سالم شوند.
همچنین سلامت معده در این فرآیند نقش مهمی ایفا می‌کند. معده نخستین جایگاه هضم غذا پس از دهان است و اگر هضم اولیه در معده به درستی انجام نشود، حتی بهترین غذاها نیز نمی‌توانند در کبد به خون سالم تبدیل شوند. پس از هضم معدوی، مواد غذایی به روده و سپس به کبد می‌رسند و در این مرحله به اخلاط چهارگانه یعنی صفرا، سودا، بلغم و خون تبدیل می‌شوند.
رعایت تغذیه سالم، پیشگیری از اضافه‌وزن و توجه به سلامت معده و دستگاه گوارش می‌تواند در پیشگیری از بروز کبد چرب و دیگر بیماری‌های مرتبط با این عضو حیاتی بدن نقش مؤثری داشته باشد.
منظور از کبد چرب غیرالکلی چیست؟
کبد چرب یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن کبدی است که امروزه در ایران و جهان روندی رو به افزایش دارد. این بیماری به‌ویژه در نوع غیرالکلی خود بدون مصرف الکل یا داروهای خاص رخ می‌دهد و به علت تجمع چربی در سلول‌های کبدی ایجاد می‌شود.
همچنین کبد نقش اصلی در تولید اخلاط چهارگانه (صفرا، سودا، بلغم و خون) دارد. این اخلاط در صورت سلامت کبد به خون وارد شده و به سلول‌های مختلف بدن می‌رسند. در صورتی که غذا ناسالم باشد یا معده و کبد ضعیف عمل کنند، کیفیت خون دچار اختلال می‌شود. بنابراین رعایت اصول تغذیه‌ای و سلامت دستگاه گوارش، اهمیت ویژه‌ای در حفظ کارکرد صحیح کبد دارد.
مصرف بی‌رویه ادویه‌های بسیار گرم مانند زنجبیل و فلفل می‌تواند حرارت کبد را افزایش داده و به بدن آسیب برساند. افزایش حرارت کبد ممکن است منجر به تولید مواد زائد یا سوخته در بدن شود که برای سلول‌ها مضر است.
علائم اولیه کبد چرب چیست؟
ضعف کبد و ابتلاء به کبد چرب می‌تواند با نشانه‌های مختلفی همراه باشد، شایع‌ترین علامت این بیماری خستگی مداوم اما علامت‌های دیگری اعم از کاهش اشتها و حالت تهوع، بی‌حالی و رنجوری، تیرگی ادرار و بی‌رنگی مدفوع، نفخ و درد شکم و تغییرات پوستی مانند لکه‌ها، خال‌ها و جوش صورت را نیز شامل می‌شود.
با پیشرفت بیماری، رسوب چربی در سلول‌های کبدی منجر به آسیب جدی و سفتی بافت کبد می‌شود که به آن سیروز کبدی می‌گویند؛ سیروز در مراحل پیشرفته می‌تواند تنها با پیوند کبد درمان شود.
آیا مشکلات کبدی علائم احتمالی نیز دارد؟
مشکلات کبد و کبد چرب می‌توانند با علائمی چون اضافه‌وزن مقاوم، کلسترول و فشار خون بالا، اختلالات گوارشی، یبوست یا اسهال، آلرژی، کاهش بینایی، اختلالات قاعدگی، کاهش میل جنسی، اختلال خواب، افسردگی، ضعف حافظه و سرماخوردگی‌های مکرر بروز کنند.
علل بروز کبد چرب غیرالکلی چیست؟
اگرچه مصرف الکل یکی از دلایل شناخته‌شده برای کبد چرب است، اما شایع‌ترین نوع این بیماری، کبد چرب غیرالکلی است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد مصرف زیاد کربوهیدرات‌ها و شیرینی‌ها بیش از چربی‌ها در ایجاد این بیماری نقش دارند. مصرف مداوم نان سفید، برنج، سیب‌زمینی و شیرینی‌جات می‌تواند زمینه‌ساز بروز کبد چرب باشد.
علل ایجاد کبد چرب چیست؟
مصرف آب سرد در زمان‌های نامناسب همچون حین غذا، صبح ناشتا، بلافاصله پس از ورزش، پس از رابطه جنسی یا نیمه‌شب می‌تواند عملکرد کبد را مختل کرده و در طولانی‌مدت زمینه بروز کبد چرب را فراهم کند. به همین دلیل توصیه می‌شود مصرف آب، به‌ویژه آب سرد، در این زمان‌ها محدود شود.
کبد چرب غیرالکلی بیماری‌ای خاموش اما شایع است که در صورت بی‌توجهی می‌تواند به سیروز و نارسایی کبد منجر شود. رعایت رژیم غذایی سالم، کاهش مصرف کربوهیدرات‌های ساده، پرهیز از نوشیدن آب سرد در زمان‌های حساس و توجه به سلامت معده و دستگاه گوارش، از مهمترین راهکارها برای پیشگیری و کنترل این بیماری به شمار می‌رود.
آیا نوشیدن آب سرد بر بروز کبد چرب تأثیر می‌گذارد؟
برخی عادات روزمره مانند نوشیدن آب سرد و یخ‌دار، استرس مداوم و تغذیه نامناسب می‌توانند از عوامل مهم ایجاد کبد چرب و ضعف عملکرد کبد باشند. کبد به عنوان یکی از ارگان‌های اصلی بدن وظیفه تولید خون سالم و اخلاط چهارگانه را بر عهده دارد. اما زمانی که عادات غذایی و سبک زندگی ناسالم باشند، این عضو حیاتی دچار اختلال می‌شود.
مضرات آب سرد برای کبد چیست؟
مصرف آب بسیار سرد که دمای آن به‌طور قابل‌توجهی کمتر از دمای طبیعی بدن، 37 درجه است، می‌تواندبه کبد فشار زیادی وارد کند. نوشیدن آب سرد پس از ورزش، در حالت ناشتا، نیمه‌شب یا همراه با غذا، به دلیل جذب سریع در بدن، فشار زیادی بر کبد وارد کرده و موجب سردی و آسیب به کبد می‌شود.
برای کاهش این آسیب توصیه می‌شود، در صورتی که تنها آب سرد در دسترس است، قبل از نوشیدن، آن را مدتی در دهان نگه دارید تا دمای آن نزدیک به دمای بدن شود.
نقش استرس و بی‌خوابی در بروز مشکلات کبدی چیست؟
استرس‌های طولانی‌مدت از دیگر عوامل مؤثر بر ضعف کبد و بروز کبد چرب هستند. علاوه بر این، خواب ناکافی یا دیر خوابیدن در شب تأثیر منفی مستقیمی بر عملکرد کبد گذاشته و احتمال ابتلاء به بیماری‌های کبدی را افزایش می‌دهد.
کدام ترکیب نادرست در غذاها بر سلامت کبد تأثیر می‌گذارد؟
مصرف هم‌زمان غذاهای ناسازگار مانند مخلفات متعدد همراه غذا، سالاد یا سبزیجات خام در کنار غذای پخته، می‌تواند باعث ایجاد خون ناسالم و فشار مضاعف بر کبد شود. این مسئله به اختلال در هضم معده نیز منجر شده و مواد غذایی نیمه‌هضم‌شده را وارد کبد می‌کند؛ همان‌گونه که پختن نخود و عدس به زمان متفاوت نیاز دارد، ترکیب غذاهای ناهماهنگ نیز روند هضم را مختل کرده و در نهایت بر سلامت کبد اثر منفی می‌گذارد.
رعایت اصول ساده‌ای مانند پرهیز از نوشیدن آب بسیار سرد، مدیریت استرس، داشتن خواب به‌موقع و اجتناب از ترکیب مواد غذایی ناسازگار با یکدیگر، می‌تواند نقش مؤثری در پیشگیری از بروز کبد چرب و حفظ سلامت این عضو حیاتی ایفا کند.
درمان و پیشگیری از کبد چرب چیست؟
کبد چرب یکی از بیماری‌های شایع است که در صورت پیشرفت می‌تواند به فیبروز و حتی سیروز کبدی منجر شود. این بیماری علاوه بر علل تغذیه‌ای، می‌تواند با بیماری‌های دیگر مانند بیماری‌های قلبی، کلیوی، تخمدان پلی‌کیستیک و حتی آپنه خواب همراه باشد. همچنین عواملی چون گرسنگی طولانی‌مدت، کمبود ویتامین D، کم‌کاری تیروئید، رسوب آهن یا مس در کبد، هپاتیت، بارداری و جراحی‌های لاغری نیز از علل بروز کبد چرب به شمار می‌روند.
از سوی دیگر، برخی داروها نیز می‌توانند باعث ایجاد کبد چرب ثانویه شوند. داروهایی مانند استامینوفن، دیکلوفناک، داروهای ضد تشنج، داروهای ضد ویروس، استاتین‌ها (آتورواستاتین)، و برخی آنتی‌بیوتیک‌ها از جمله کواموکسی‌کلاو در صورت مصرف طولانی‌مدت ممکن است عملکرد کبد را مختل کنند.
اصول درمان کبد چرب در طب ایرانی چیست؟
درمان کبد چرب بر اساس اصول حفظ‌الصحه امکان‌پذیر است. این اصول شامل خواب به‌موقع (ترجیحاً قبل از ساعت 10 شب)،پرهیز از مصرف آب سرد و نوشیدنی‌های خنک همراه غذا، پرهیز از خوردن سالاد، ماست و مخلفات سنگین همراه وعده اصلی، تغذیه منظم در سه وعده اصلی (صبحانه 6 تا 8 صبح، ناهار 12 ظهر و شام تا 8 شب)، پرهیز از استرس و مدیریت فشارهای روحی و پیشگیری از یبوست و تنظیم دفع روزانه می‌شود.
چه توصیه‌های تغذیه‌ای برای کبد چرب دارید؟
طب ایرانی مصرف برخی خوراکی‌ها و میوه‌ها را برای بهبود عملکرد کبد اعم از انار، آلبالو، عناب، زغال‌اخته، شاتوت، سیب، انگور و به، کرفس، جعفری، کدو، هویج و کاهو، زرشک (زرشک‌پلو به شرط عدم ابتلاء به دیابت)، فندق، آب‌غوره، آب‌نارنج و آش جو همراه با سبزیجات و همچنین تخم کاسنی آسیاب‌شده و در صورت نداشتن دیابت با شربت سکنجبین مسل شود، با احتیاط و مدت محدود استفاده از عرقیات گیاهی، توصیه می‌شود.
همچنین زیاده‌روی در مصرف پسته و برخی مغزها مناسب نیست و باید در حد متعادل مصرف شوند و توصیه می‌شود مصرف میوه‌ها با فاصله حداقل دو ساعت از وعده‌های اصلی صورت گیرد و در هر وعده فقط یک نوع میوه خورده شود.
در سلامت کبد ورزش چه اهمیتی دارد؟
ورزش منظم نقش مهمی در بهبود سوخت‌وساز بدن، افزایش حرارت طبیعی بدن، کمک به هضم بهتر غذا و کاهش رسوب چربی در سلول‌های کبدی دارد. این فعالیت‌ها می‌توانند هم در پیشگیری از کبد چرب و هم در کاهش شدت بیماری در مبتلایان مؤثر باشند.
رعایت اصول ساده‌ای همچون تغذیه سالم، پرهیز از عادات غلط غذایی، خواب منظم، ورزش مستمر و مصرف متعادل میوه‌ها و گیاهان دارویی می‌تواند علاوه بر پیشگیری از کبد چرب، به بازگشت نسبی این بیماری در مراحل اولیه کمک کند. با این حال، در صورت پیشرفت بیماری و بروز فیبروز یا سیروز، درمان‌های تخصصی پزشکی اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.