عصر قم - عصر ایران / "در حال حاضر گفته می‌شود حدود 60 تا 70 هزار ایرانی در قطر زندگی می‌کنند. بخش مهمی از آنها بلوچ هستند که به‌دلیل قرابت مذهبی، راحت‌تر توانستند نظر قطری‌ها را جلب کنند. ایرانیان مناطق جنوبی نیز امروز شرایط به‌نسبت مناسبی دارند".
استان بوشهر به‌واسطه پیوندهای دیرینه اقتصادی، فرهنگی و دریایی با کشورهای حوزه خلیج فارس، همواره در متن تحولات منطقه قرار داشته است؛ از دادوستدهای سنتی و رفت‌وآمدهای مردمی گرفته تا نقش‌آفرینی در روابط اقتصادی وتجاری میان ایران و همسایگان جنوبی. در همین چارچوب، گفت‌وگو با چهره‌هایی که در خط مقدم روابط منطقه‌ای حضور داشته‌اند، برای فهم بهتر گذشته و آینده این مناسبات اهمیت ویژه‌ای دارد.
سید محمدباقر سخایی، سیاستمدار و دیپلمات باسابقه کشور، از جمله افرادی است که سال‌ها در متن این تحولات حضور داشته است. او که سابقه ریاست نمایندگی ایران در امارات و تونس و همچنین دو دوره سفارت درکشور قطر را در کارنامه خود دارد، در یکی از حساس‌ترین دوره‌ها مسئولیت نمایندگی جمهوری اسلامی در دوحه را بر عهده داشت؛ دوره‌ای که همراه بود با تغییرات داخلی آن کشور و فشارهای سیاسی بر قطر و تحولات مهم در روابط میان کشورهای عربی خلیج فارس.
بازار
در گفت‌وگوی پیش‌ِرو، سخایی با نگاهی دقیق‌تر به آن دوره و اتفاقاتی که در سال 2017 میلادی رخ داد و اینکه چگونه ایران به کشور قطر کمک کرد تا از محاصره سیاسی اقتصادی کم‌سابقه عبور کند.
و همچنین از وضعیت ایرانیانی که سال‌ها پیش قطر را برای سکنا گزیدن انتخاب کردند سخن گفت. روایت‌هایی که می‌تواند برای مردم بوشهر که اتفاقاً زندگی، اقتصاد و گاه حتی فرهنگشان بایکدیگر گره خورده است، روشن‌کننده بخشی از تاریخ معاصر منطقه باشد.
سخایی در گفت‌وگو با روزنامه بامدادجنوب در پاسخ به پرسشی درباره نقش قطر در میانجی‌گری‌های منطقه‌ای گفت: قطر به‌ویژه از دوره مسئولیت شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی و وزارت شیخ حمدبن جاسم بن جابر آل‌ثانی که همزمان نخست‌وزیر و وزیر خارجه بود و تا حد زیادی می‌توان او را معمار تغییرات قطر دانست، کوشید نقش فعالی در میانجیگری میان کشورها ایفا کند.
وی با یادآوری دوره سفارت خود در دوحه افزود: حتی به‌خاطر دارم زمانی که سفیر ایران در قطر بودم، مقامات قطری به من پیشنهاد دادند که اگر جمهوری اسلامی تمایل داشته باشد، قطر آمادگی دارد درباره جزایر سه‌گانه بین ایران و امارات میانجیگری کند. درآن زمان بهترین روابط ایران با کشورهای منطقه خلیج فارس، با قطر بود. مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی نیز بارها تأکید می‌کرد که روابط تهران دوحه نمونه موفق همکاری‌های منطقه‌ای ماست. حتی در همان دوره موضوع انتقال آب از ایران به قطر نیز مطرح شد.
سخایی ادامه داد: به هر حال جلسه سه‌جانبه ما، قطری‌ها و اماراتی‌ها در دوحه برگزار شد و مدیرکل وقت خلیج فارس وزارت امور خارجه به‌عنوان نماینده جمهوری اسلامی ایران در این نشست شرکت کرد.
سفیر اسبق ایران در قطر نقش میانجی‌گرانه قطر را محدود به این موارد ندانست و گفت: در پرونده‌های لبنان و افغانستان نیز قطر همین رویکرد را دنبال کرد و تا حدی هم نتایج مثبتی به همراه داشت.
سخایی در پاسخ به این پرسش آیا ایران از ظرفیت قطر برای ارتباطات غیرمستقیم با کشورهای غربی استفاده کرد؟ گفت: قطری‌ها خیلی تلاش کردند که بین ما و آمریکایی‌ها وساطتی انجام دهند؛ ولی در این زمینه همان گونه که اطلاع دارید توفیقی به‌دست نیاوردند.
وی همچنین در پاسخ به پرسشی درباره نقش قطر در کاهش تنش میان ایران و عربستان گفت: در روابط ایران و عربستان، قطری‌ها هیچ نقشی نداشتند. عربستان اساساً چنین فرصتی را برای قطر فراهم نکرد و جمهوری اسلامی ایران نیز در این زمینه تمایلی نشان نداد.
این دیپلمات پیشین، همچنین درباره وضعیت ایرانیان مقیم قطر به‌ویژه شهروندان جنوبی در سال‌های گذشته که خود ساکن قطر بود، گفت: وضعیت ایرانیان مقیم قطر در سال‌های پیش از حکومت شیخ حمد بن خلیفه آل‌ثانی چندان مطلوب نبود. متأسفانه تبلیغات اسلام‌هراسی، شیعه‌هراسی و ایران‌هراسی که از سوی غربی‌ها و برخی کشورهای عربی منطقه علیه جمهوری اسلامی ایران صورت می‌گرفت، اثر خود را گذاشته بود. البته سخنان نسنجیده برخی مسئولان کشور هم به این فضا دامن زد. نتیجه این شد که تعداد زیادی از ایرانیان به دست حکومت وقت قطر از این کشور اخراج شدند؛ موضوعی که احتمالاً شما نیز در جریان آن هستید.
سخایی ادامه داد: با این حال پس از انتقال قدرت به شیخ حمد بن خلیفه آل‌ثانی و شیخ تمیم بن حمد آل‌ثانی، شرایط تغییر کرد و وضعیت ایرانی‌ها بهبود یافت؛ به‌ویژه پس از حمایتی که جمهوری اسلامی ایران در دوره تحریم قطر از این کشور به عمل آورد، حتی تسهیلات ویزایی برای ایرانیان هم در نظر گرفته شد.
وی همچنین به نقش تاریخی ایرانی‌ها در قطر اشاره و تصریح کرد: می‌توان گفت که ایرانی‌ها در سازندگی قطر نیز نقش مهمی داشته‌اند و حتی در به حکومت رسیدن شیخ خلیفه بن حمد آل‌ثانی، پدربزرگ امیر فعلی قطر، نقش‌آفرین بودند. با این حال همان‌گونه که اشاره کردم در یک مقطع بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، به‌دلیل عملکرد نه‌چندان مناسب یکی از مسئولان نمایندگی حساسیت‌هایی نزد مقامات دوحه ایجاد شد که همین مسأله به اخراج تعدادی از ایرانیان انجامید؛ اما با روی کار آمدن شیخ حمد و تلاش‌های نمایندگی ایران در دهه 70، روند اعتمادسازی آغاز، و بسیاری از مشکلات برطرف شد.
وی درباره جمعیت کنونی ایرانیان در قطر نیز توضیح داد: در حال حاضر گفته می‌شود حدود 60 تا 70 هزار ایرانی در قطر زندگی می‌کنند. بخش مهمی از آنها بلوچ هستند که به‌دلیل قرابت مذهبی، راحت‌تر توانستند نظر قطری‌ها را جلب کنند. ایرانیان مناطق جنوبی نیز امروز شرایط به‌نسبت مناسبی دارند. در مجموع، با وجود همسایگی دو کشور و حمایت‌هایی که جمهوری اسلامی ایران از قطر داشته است، باید بگویم قطری‌ها چندان تمایلی به جذب نیروی کار از ایران نشان نمی‌دهند و ترجیح می‌دهند نیازهای خود را از کشورهایی مانند هند، سریلانکا، تایلند، فیلیپین و بنگلادش تأمین کنند.
سفیر پیشین ایران در قطر، در پاسخ به پرسشی درباره سطح کنونی روابط تهران و دوحه گفت: روابط امروز ایران و قطر در سطح مطلوبی نیست، با وجود اینکه جمهوری اسلامی ایران در دوران تحریم قطر از سوی برخی همسایگان عرب و حتی برخی کشورهای فرامنطقه‌ای، حمایت گسترده و بی‌دریغی از دوحه به عمل آورد حتی می‌توان گفت که ایران تنها کشوری بود که فضای دریایی و هوایی خود را در اختیار قطر گذاشت.
نویسنده کتاب «یک دهه مأموریت در خلیج‌فارس» در ادامه یادآور شد که البته نباید شرایط خاص قطر را نادیده گرفت. این کشور کوچک است و زیر فشارهای مستقیم عربستان، امارات، مصر و همچنین آمریکا قرار دارد و نمی‌توان این فشارها را نادیده گرفت. با این حال، قطری‌ها در حد توان خود تلاش کرده‌اند محبت و حمایتی را که ایران در دوران بحران نشان داد، جبران کنند هرچند انتظار بیشتری از قطری‌ها می‌رفت.
سخایی در پاسخ به پرسشی درباره تأثیر توافق 1402 میان ایران و عربستان بر موازنه‌های منطقه‌ای و روابط تهران و دوحه گفت: پس از توافق ایران و عربستان، تحول ویژه‌ای در روابط منطقه‌ای ما ایجاد نشد. واقعیت این است که سعودی‌ها برای رهایی از جنگ ناعادلانه و پرهزینه‌ای که علیه مردم یمن به راه انداخته بودند و همچنین برای کاهش تنشی که بی‌دلیل با جمهوری اسلامی ایران ایجاد کرده بودند، تلاش کردند فضا را آرام‌تر کنند تا بتوانند به طرح‌های اقتصادی مدنظر خود بپردازند. به همین دلیل دشمنی با جمهوری اسلامی ایران کاهش یافت، اما این اتفاق تغییر چشمگیری در موازنه‌های منطقه‌ای ایجاد نکرد.
وی همچنین در پاسخ به این پرسش با توجه به بحران غزه و تحولات اخیر در فلسطین، آیا قطر می‌تواند نقشی در کاهش تنش‌ها ایفا کند؟ گفت: قطری‌ها دستاورد خوبی در این خصوص داشته‌اند و قطعاً در بازسازی غزه می‌توانند نقش آفرین باشند.
سخایی در ادامه در خصوص روابط کشورمان با کشورهای حوزه خلیج‌فارس گفت: به نظر من در روابط با کشورهای منطقه باید از دیپلماسی عمومی بیشتر استفاده کرد. دیپلماسی رسمی به‌تنهایی چندان نتیجه‌بخش نیست. من خودم در طول دو دوره سفارتم در قطر تلاش کردم از همین شیوه بهره بگیرم و از طریق ارتباط مستقیم و مستمر با مسئولان قطری، روابط دو کشور را به سطح بسیار مطلوبی برسانم.
وی درباره مناسبات اقتصادی ایران و قطر نیز توضیح داد: تجارت میان دو کشور بیشتر باید از مسیر بخش خصوصی دنبال شود. ارتباطات اقتصادی رسمی به‌دلیل فشارهای خارجی، به‌ویژه از سوی آمریکا و برخی کشورهای غربی، عملاً با محدودیت مواجه است. شما هم اطلاع دارید که با وجود چندین تفاهم‌نامه میان دو کشور، عملاً گام اجرایی مهمی در اجرای آنها تاکنون برداشته نشد.
سخایی در ادامه با اشاره به سفیر کنونی ایران در قطر گفت: در پایان باید تأکید کنم که حضور دکتر علی صالح‌آبادی که از شخصیت‌های برجسته کشور است به‌عنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران در قطر فرصتی ارزشمند است. امیدوارم بتوانند از این موقعیت ایجادشده حداکثر بهره‌برداری را داشته باشند. انتصاب چنین شخصیتی به‌عنوان سفیر در دوحه نشان‌دهنده اهمیتی است که جمهوری اسلامی ایران برای کشور قطر قائل است.
تمایل برای تقویت روابط تجاری و سیاسی میان استان بوشهر و قطر در میان مقامات محلی استان از جمله استانداران کنونی و اسبق وجود داشته است و حتی مقامات استانی در دوره‌های گذشته به قطر سفر کردند. حال باید دید آیا در آینده شاهد ارتباط مستحکم‌تری میان بوشهر و دوحه در زمینه‌های گوناگون خواهیم بود؟