عصر قم - - پروژه مونوریل قم که حدود 16 سال از آغاز آن می‌گذرد، همچنان در وضعیت بلاتکلیف قرار دارد. در حالی که بخش‌هایی از مسیر آن سال‌هاست بر فراز خیابان‌های شهر نیمه‌کاره رها شده، موافقان بر لزوم احیای آن و مخالفان بر توقف طرح به‌دلیل فقدان توجیه اقتصادی تأکید دارند. اکنون تصمیم‌گیری نهایی در انتظار بررسی‌های یک کارگروه ملی است.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
نگاهی به روزهای آغازین ابر پروژه مونوریل قم
مونوریل قم در سال 1386 با هدف ارتقاء سیستم حمل‌ونقل عمومی، کاهش ترافیک و اتصال شرق و غرب شهر به هم، کلید خورد.
مسیر پیش‌بینی‌شده در فاز نخست این طرح حدود 6.8 کیلومتر و شامل 8 ایستگاه است که از میدان مطهری تا حرم مطهر حضرت معصومه (س) امتداد دارد. با این حال، از حدود یک دهه پیش، اجرای طرح متوقف شده و سازه‌های نیمه‌تمام آن به بخشی از منظر شهری تبدیل شده‌اند.

بررسی پروژه مونوریل قم در سازمان برنامه و بودجه
استاندار قم درباره سرنوشت پروژه مونوریل قم گفت: ادامه این پروژه هنوز از نظر توجیه اقتصادی به قطعیت نرسیده است.
او افزود: این موضوع در کارگروه تخصصی سازمان برنامه و بودجه مورد بررسی قرار دارد تا با ارزیابی دقیق‌تر، تصمیم نهایی درباره آینده این طرح اتخاذ شود.
استاندار همچنین تأکید کرد: هدف اصلی از بررسی‌های جاری، یافتن راهکاری است که بتواند هم به توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل شهری کمک کند و هم از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه باشد.
او افزود: تا زمانی که نتایج مطالعات ارائه نشود، تصمیم‌گیری نهایی درباره اجرای ادامه پروژه ممکن نخواهد بود.

این اظهارات در حالی مطرح شده که مونوریل قم از سال 1389 آغاز شد و تاکنون مراحل متعددی را پشت سر گذاشته است، اما همچنان با چالش‌های مالی و اجرایی مواجه است. آینده این پروژه همچنان در انتظار بررسی‌های بیشتر و تصمیم‌گیری مسئولان باقی خواهد ماند.
طی سال‌های گذشته، بار‌ها وعده‌هایی مبنی بر تعیین تکلیف نهایی این طرح از سوی مدیران شهری، نمایندگان مجلس و مسئولان اجرایی کشور مطرح شده، اما تاکنون به نتیجه‌ای نهایی منتهی نشده است.
با توجه به اظهار نظر اخیر استاندار قم، به‌نظر می‌رسد مسئولان استان تلاش دارند با واگذاری تصمیم به یک نهاد فرادستی، از فشار اجتماعی و مسئولیت‌پذیری مستقیم پرهیز کنند. سازمان برنامه و بودجه نیز تا کنون درباره زمان‌بندی و نتیجه بررسی‌های کارگروه اقتصادی مرتبط با این پروژه، توضیح شفافی ارائه نداده است.
دیدگاه موافقان؛ سرمایه‌گذاری ناتمام را باید به ثمر رساند
برخی از مسئولان محلی، کارشناسان حمل‌ونقل و گروهی از شهروندان معتقدند که با توجه به هزینه‌های صورت‌گرفته، توقف کامل طرح به معنی هدررفت منابع عمومی است. به گفته این گروه، راهکار اصولی، تکمیل فاز نخست با بهره‌گیری از ظرفیت سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و تغییر کاربری احتمالی آن به قطار شهری یا سامانه ترکیبی با اتوبوس‌های سریع‌السیر (BRT) است.
آن ها معتقدند بخش قابل‌توجهی از زیرساخت‌های این پروژه شامل دکل‌ها، پی‌ها و مسیر‌های ابتدایی اجرا شده‌اند و با اندکی بازنگری فنی می‌توان فاز نخست را به بهره‌برداری رساند تا بخشی از هزینه‌های گذشته جبران شود.

موافقان همچنین معتقدند که قم با رشد جمعیت و توسعه شهرک‌های حاشیه‌ای نیازمند گزینه‌های متنوع حمل‌ونقل است و نباید تنها به توسعه خطوط اتوبوس تکیه کرد.
دیدگاه مخالفان؛ فقدان توجیه اقتصادی و فنی
در مقابل، شماری از کارشناسان حوزه شهرسازی، نمایندگان مجلس و فعالان رسانه‌ای، پروژه مونوریل را از ابتدا ناپایدار و غیرضروری ارزیابی کرده‌اند. از نگاه آنها، طرح بدون پیوست کارشناسی، مطالعات ترافیکی جامع و ارزیابی‌های محیط‌زیستی آغاز شده و فاقد کارایی بلندمدت است.
آن ها می‌گویند مونوریل ظرفیت جابه‌جایی محدودی دارد و در بسیاری از کشور‌های جهان از اولویت حمل‌ونقل شهری خارج شده است. اجرای آن در شهر‌هایی با معابر باریک مانند قم، علاوه بر نازیباسازی منظر شهری، هزینه‌های نگهداری بالایی را تحمیل می‌کند.

از منظر اقتصادی نیز، هزینه فرصت‌های از دست‌رفته از جمله عدم توسعه زیرساخت‌های دیگر مانند مترو یا اتوبوس‌های برقی، یکی از نقد‌های اصلی منتقدان است. به‌عقیده آنها، منابعی که صرف پروژه شده، می‌توانست در پروژه‌های مؤثرتر با بازدهی بیشتر استفاده شود.
نگاه شهروندان؛ ناامیدی، سردرگمی و مطالبه پاسخگویی
در این میان، شهروندان قمی نیز با نگاهی متأثر از سال‌ها وعده و انتظار، خواستار شفاف‌سازی درباره آینده پروژه هستند. بسیاری از آنان، سازه‌های نیمه‌تمام را نه‌تنها بلااستفاده بلکه مزاحم و زشت می‌دانند.
حسن عباسی، یکی از ساکنان خیابان امام موسی صدر، می‌گوید: سال‌هاست این دکل‌ها مثل استخوانی در گلوی شهر مانده‌اند. نه کار می‌کنند، نه جمع می‌شوند. آیا واقعاً کسی پاسخگو هست که این هزینه‌ها برای چه بوده؟

محمدی، کارمند بانک گفت:واقعیت این است که وقتی این پروژه شروع شد، خیلی‌ها امید داشتند که مشکل ترافیک قم حل شود. اما الان سال‌ها گذشته و هنوز نتیجه مشخصی ندیده‌ایم. اگر تکمیل شود، می‌تواند خیلی مفید باشد، اما فعلاً فقط یک سازه نیمه‌کاره در شهر باقی مانده است. سمیرا، 28 ساله، دانشجوی کارشناسی ارشد می گوید:اگر به مرحله بهره‌برداری برسد، برای دانشجو‌ها عالی خواهد بود. مسیر‌هایی که در طرح مونوریل در نظر گرفته شده‌اند، بسیاری از مکان‌های مهم شهر را پوشش می‌دهند. اما نگرانی اصلی این است که آیا هزینه آن برای مردم مقرون‌به‌صرفه خواهد بود یا خیر. حسنی، راننده تاکسی گفت:از یک طرف، اگر مردم بتوانند سریع‌تر جابه‌جا شوند، خوب است. اما از طرف دیگر، این نوع حمل‌ونقل ممکن است روی کسب‌وکار ما تأثیر بگذارد. البته اگر همه چیز طبق برنامه پیش برود، شاید ترافیک شهر کم‌تر شود و این خودش یک مزیت است.

طرح مونوریل قم اکنون به نقطه‌ای رسیده که ادامه یا توقف آن، هر دو نیازمند تصمیم‌گیری شفاف و جسورانه است. در شرایط فعلی، نه صرفاً احیای آن ممکن است، نه رهاسازی بیشتر قابل توجیه است.
آنچه بیش از هر چیز نیاز است، ارائه یک ارزیابی نهایی بر مبنای مطالعات دقیق فنی، مالی و اجتماعی و سپس اعلام رسمی و صریح سرنوشت این پروژه است؛ در غیر این صورت، مونوریل قم همچنان به‌عنوان نمادی از بلاتکلیفی در مدیریت شهری باقی خواهد ماند؛ پروژه‌ای که نه به مقصد می‌رسد، نه از مسیر خارج می‌شود.