چاپ

عصرقم- امام علی (ع) در حکمت چهاردهم نهج‌البلاغه می‌فرماید:«مَنْ ضَیَّعَهُ الْأَقْرَبُ، أُتِیحَ لَهُ الْأَبْعَدُ؛ کسی که نزدیکانش او را رها سازند آن‌ها که دورند برای (حمایت از او و یاری اش) آماده می‌شوند.»

حجت‌الاسلام شکیبایی به تشریح حکمت چهاردهم نهج‌البلاغه امیرالمومنین (ع) پرداخته که شرح آن زیر آمده است:

امیرالمومنین (ع) در این جمله نورانی و امیدآفرین به کسانی که بستگان نزدیکش نسبت به او بی مهری می‌کنند و رهایش می‌سازند دلداری و امیدواری می‌دهد که نباید از این جریان مایوس گردند؛ خداوند راه دیگری به روی او می‌گشاید.

در واقع این حکمت و رحمت الهی است که انسان‌ها به وسیله بستگان و دوستان نزدیک حمایت شوند؛ ولی اگر آن‌ها به وظیفه خود عمل نکردند و به صله رحم و مسئولیت‌های دوستی پشت پا زدند این مسئولیت را بر عهده دیگران می‌گذارد تا بنده‌اش در میان طوفان حوادث تنها نماند.

مثلا پیغمبر اکرم (ص) طائفه قریش که نزدیک‌ترین نزدیکان او بودند نه تنها حمایتش نکردند بلکه به دشمنی او برخاستند؛ اما خداوند دورافتاده ترین قبائل را از قبیله قریش یعنی اوس و خزرج را به حمایت او برانگیخت که از جان و دل او را حمایت کردند و آئین او را پیش بردند و جالب این که اوس و خزرج با هم عداوت و دشمنی دیرینه‌ای داشتند، ولی در حمایت از پیغمبر اکرم (ص) متحد و متفق بودند و امثال این موضوع در طول تاریخ بسیار دیده شده است.

در حدیث پرمعنایی از امام صادق (ع) می‌خوانیم که برای دلداری و تسلی خاطر می‌فرماید:«کُنْ لِمَا لاَ تَرْجُو أَرْجَی مِنْکَ لِمَا تَرْجُو؛ نسبت به آنچه امیدی به آن نداری از آنچه امید به آن داری امیدوارتر باش» و جالب این که در ذیل این حدیث اشاره به داستان موسی (ع) شده و می‌فرماید:«موسی برای به دست آوردن شعله آتشی به دنبال نوری که از درخت برمی خواست روان شد، ولی در آنجا پیام نبوت را دریافت داشت.»

احتمال دیگری که در تفسیر این کلمه حکمت‌آمیز وجود دارد این است که امام می‌خواهد بفرماید: در صورتی که نزدیکان و بستگان از نیروهای یکدیگر استفاده نکنند و نسبت به هم بی‌اعتنا باشند؛ ای بسا دورافتادگان آن‌ها را می‌ربایند و از وجود آنان بهره می‌گیرند.

نمونه این مطلب مسئله‌ای است که در این ایام کشور ما و بسیاری از کشورها با آن روبرو هستند که به نام فرار مغزها معروف است؛ هنگامی که ما از مغزهای لایق و آماده و افکار بلند و استعدادهای سرشار جوانانمان استفاده نکنیم آن‌ها از میان ما فرار کرده و دورافتادگان از نیروهای آن‌ها استفاده می‌کنند که این ضایعه‌ای بزرگ و غیرقابل جبران است.

در واقع تفسیر اول دلداری و تسلی خاطری به تضییع شدگان است و تفسیر دوم سرزنشی نسبت به تضییع کنندگان است. البته تفسیر اول مناسب‌تر به نظر می‌رسد، هرچند جمع میان دو تفسیر نیز امکان پذیر است.

«أُتیحَ» از ماده «تَیح» (بر وزن شَیء) در اصل برای مهیا شدن برای انجام کاری است و هنگامی که به باب افعال می‌رود به معنای مهیا کردن است و گاه به معنای مقدر ساختن نیز آمده که آن هم نوعی مهیا کردن است.