چاپ

عصرقم- حجت الاسلام ایمان شکیبایی، در نشست علمی ترویجی که با موضوع «تبیین اساسی‌ترین راهکارهای عدالت اقتصادی با محوریت نهج‌البلاغه» برگزار شد، عنوان کرد: عدالت اقتصادی به منظور از بین بردن فقر مطلق و تعادل نسبی بین اقشار اجتماعی برقرار می‌شود.

وی ادامه داد: در جامعه‌ای که عدالت اقتصادی برقرار نباشد، رابطه محسوس میان تلاش افراد، میزان درآمد و رفاه وجود نخواهد داشت و گروهی با دسترسی به موقعیت‌های خاص و بهره‌مندی از امتیازات انحصاری و ویژه خواری، بخش قابل توجهی از منابع را به خود اختصاص خواهند داد و بدین طریق، فاصله بین اقشار اجتماعی با شتاب روز افزونی بیشتر خواهد شد.

وی بیان کرد: اما وقتی عدالت اقتصادی برقرار باشد، عامل عمده تعیین کننده درآمد و رفاه، تلاش صادقانه افراد خواهد بود و موقعیت‌ها و فرصت‌های یکسان در اختیار همه قرار خواهد گرفت تا افراد برحسب میزان تلاش و پشتکار خود، درآمد و رفاه داشته باشند، از طرف دیگر، مراعات عدالت و حقوق ضعفا و محرومان باعث خواهد شد فقر مطلق در جامعه از بین برود و کسی به خاطر عدم رفع نیازهای اساسی اقتصادی آسیب نبیند.

این پژوهشگر با بیان اینکه برای بررسی و پژوهش حول موضوع عدالت اقتصادی، کتاب شریف نهج‌البلاغه، منبعی پرمحتوا است، گفت: امیرالمؤمنین(ع) برای اجرای عدالت اقتصادی در زندگی شخصی کاملاً ساده زیستی و بی‌پیرایگی را مدنظر خود قرار داده بود و می‌کوشید تا سطح زندگی خود را با اقشار کم درآمد و پایین ترین طبقات جامعه هماهنگ کند.

حجت الاسلام شکیبایی ادامه داد: شالوده اندیشه‌های آن حضرت در چگونگی سطح زندگی یک زمامدار عادل در فرازی از نامه 45 آن حضرت به «عثمان بن حنیف انصاری» کاملاً نمایان است؛ آن جا که می‌فرماید: «به خدا قسم! من از دنیای شما طلا و نقره ای نیندوخته‌ام و از غنیمت‌های آن چیزی ذخیره نکرده‌ام. بر دو جامه کهنه‌ام جامه‌ای نیفزودم واز زمین های تحت حکومت یک وجب برای خود نگرفتم و جز اندکی از غذاهای دنیا استفاده نکردم.

وی گفت: آن حضرت بر این باور بود که یک زمامدار عادل نمی‌تواند به احقاق حقوق شهروندان و اجرای کامل عدالت بپردازد، مگر این که خود را با پایین ترین طبقات جامعه یکسان بداند و زندگی اش را با محرومین همگون سازد همچنین حضرت در خطبه ٢٠٩ فرمود: «ان الله تعالی فرض علی ائمه العدل ان یقدروا انفسهم یضعفه الناس کیلا یتبیع بالفقیر فقره» (خداوند متعال بر پیشوایان عادل واجب کرده است که سطح زندگی خود را با ضعیف‌ترین افراد جامعه یکسان کنند تا فقر وتنگدستی بر تهی دستان وبینوایان فشار نیاورد وآنان را نگران نسازد.

این استاد حوزه افزود: امیرالمؤمنین(ع) به خاطر همدردی با گرسنگان و بی‌پناهان جامعه، دست خود را به سوی چرب و شیرین زندگی دراز نمی‌کرد و در نامه 45 فرمود: «اگر می‌خواستم می‌توانستم با عسل خالص و مغز گندم وبافته های پرنیان زندگی کنم، اما هرگز امکان ندارد که هوا و هوس بر وجود من غالب شود و حرص وطمع مرا به گزینش غذاهای لذیذ وادارد، درحالی که شاید در حجاز یا یمامه کسانی باشند که به قرص نانی دسترسی ندارند ودر عمر خویش با شکم سیر سر بر بالش نگذاشته اند، آیا من با شکمی انباشته از انواع طعام‌ها و نوشیدنی‌ها بخوابم ودر اطراف من شکم های گرسنه وجگرهای تشنه باشند.»

وی اظهار کرد: امیرالمؤمنین(ع) آن چنان عدالت را در زندگی خصوصی خود و حکومت برمسلمانان به مرحله عمل آورده بود که همگان را تحت تاثیر اعمال خود قرار داده بودند؛ همچنین روایت شده است که شبی امیرالمومنین(ع) وارد اتاق بیت المال شد تا تقسیم بندی و معیشتی آن‌ها را در دفتر حساب بنویسد.

وی ادامه داد: در این هنگام طلحه وزبیر وارد شدند، حضرت چراغی را که مقابلش بود خاموش کرد و فرمود چراغ دیگری را از خانه اش بیاورند. میان دو چراغ، چه فرقی است؟ فرمودند: روغن این چراغ از بیت المال است، در روشنی آن نشستن و با شما در غیر بیت المال سخن گفتن، درست نیست. خطبه ٢٢4 را ملاحظه بفرمایید و ببینید چگونه حضرت با امتیازخواهی برخورد می‌کرده اند.

این کارشناس گفت: روزی معاویه از عقیل پرسید: داستان آهن تفتیده چیست؟ عقیل گفت: هنگامی که روزگار اقتصادی‌ام سخت شد و از فقر و تهی‌دستی جانم به لب رسید، پیش خود اندیشیدم که برادرم به حکومت رسیده است و اموال زیادی در اختیار دارد، پیش او بروم ویاری بخواهم، با این نیت، در تاریکی شب به کمک یکی از فرزندانم به خانه علی(ع) رفتم. او به پسرم گفت که ما را تنها بگذارد و از اتاق خارج شود. وقتی اتاق خلوت شد، امیرالمؤمنین (ع) گفت: بیا نزدیک! با یک دنیا حرص وطمع به گمان این که کیسه‌ای طلا به من خواهد داد، به سرعت دستم را دراز کردم، ولی ناگهان آهن سرخ شده ای را به دستم داد که از شدت سوزش وحرارت فریاد کشیدم و آن را به زمین انداختم. درآن حال، علی(ع) به من فرمود: مادرت به عزایت بگرید! این حرارت آهن است که انسانی آن را با آتش دنیا داغ کرده است. پس در فردای قیامت به من و تو چه خواهد گذشت، اگر ما را به رشته زنجیر آتشین دوزخ بکشند! «اتئن من الاذی ولا ائن من لظی)، آیا تو از آزار کوتاه مدت ناله می‌کنی، اما من از آتش سوزان دوزخ ننالم!» و این آیه را تلاوت کرد: «در آن هنگام که غلها و زنجیرها برگردن آنان قرار می گیرد وآن ها را می کشند» سپس فرمود: «لیس لک عندی فوق حقک الذی فرضه الله لک الا ما تری فانصرف الی اهلک» «جز آن چه که خداوند برای تو تعیین کرده است، حقی از بیت المال در نزد من نداری، برو پیش خانواده ات!» معاویه در تعجب فرو رفت و گفت: «هیهات هیهات عقمت النساء ان یلدن مثله» افسوس، افسوس، دیگر زنان نمی توانند فرزندی مثل علی را به دنیا تحویل دهند.

حجت الاسلام شکیبایی گفت: یکی از اهداف اصلی نظام اقتصادی اسلام، بهرمندی همگانی در چهارچوب عدالت است و عدالت بدین معنی است که همه افراد جامعه از آسایش و رفاه زندگی برخوردار باشند و تفاوت‌ها و اختلافات طبقاتی از میان آنها برداشته شود. در حکمت 4٣٧ فردی از امیرالمؤمنین(ع) سوال کرد «عدالت» برتر است یا «جود»؟ امام فرمود: «عدل» جریان ها را در مجرای طبیعی خود قرار می دهد و «جود» آن را از مجرای خود خارج می‌سازد.

وی بیان کرد: «عدالت» قانون عام و مدبر و مدیری است که شامل همه اجتماع می‌شود؛ اما «جود» این گونه نیست، پس عدالت برتر است؛ پس می‌توان به این نتیجه رسید که امام علی(ع) عقیده دارند که عدل از بخشش بالاتر است؛ به دلیل این که مفهوم عدالت این است که استحقاق های طبیعی و واقعی درنظر گرفته شود و به هر کس مطابق آن چه برحسب کار واستعداد لیاقت دارد، پاداش داده شود، پس عدل هر چیزی را در جای خود قرار می‌دهد و برتر است.

وی یادآور شد: از نظر امام علی (ع) آن اصلی که می‌تواند تعادل اجتماعی را حفظ کند و همه را راضی نگه دارد و به اجتماع سلامت و به روح اجتماع آرامش بدهد، عدالت است.

این استاد حوزه گفت: در نظام عدل امیرالمؤمنین(ع) هیچ یک از مسئولین و کارگزاران حق ندارند که برای خود امتیازات ویژه قائل شوند، شیوه عدل امیرالمؤمنین(ع) در ابتدای حکومتش همگان را متعجب ساخت، چون تمام اموال و ثروت های کلانی را که از سوی خلفای پیشین به اشخاص بخشش وعطا شده بود به طور کلی مصادره کرد. این یکی از مهمترین وصریح ترین روش های عدالت خواهانه آن حضرت بود امیرمؤمنان(ع) در نامه خود به مالک اشتر سفارش می‌فرماید: «بپرهیز از آن که چیزی را به خود مخصوص بداری که بهره همه مردم درآن یکسان است.»

این پژوهشگر حوزه و دانشگاه گفت: فساد، تقلب اقتصادی و اختلاس در سیستم هر کشور، باعث انحطاط و سقوط جامعه در رشد و توسعه آن می‌شود و عدم مقابله با آن، نظام یک جامعه را از درون از هم فرو می‌پاشد. امام (ع) خطاب به فرماندان لشکر، در نامه ٧٩ پس از به دست گرفتن خلافت می‌فرماید: آنان که پیش از شما بودند، تباه شدند، چون حق مردم را ندادند تا آن که مردم را به رشوه خریدند وآنان را به راه باطل بردند و آنان نیز پیرو باطل گردیدند.

وی گفت: امیرالمؤمنین(ع) نهایت قاطعیت را در برابر متخلّفان و قانون گریزان پیاده می‌کردند و قاطعانه با آنان برخورد می‌کردند؛ چون لازمه بقاء و دوام هر حکومتی پیش گیری از تخلّفات است که امام(ع) این روش پیش گیری را در جامعه در نحوه انتخاب مدیران و کارگزاران جامعه دنبال می‌کرد.

وی افزود: این موضوع را می توان در اغلب نامه‌هایی که حضرت به والیان خود ارسال می‌فرمودند مشاهده کرد. هنگامی که حضرت متوجه خیانت (زیادبن ابیه) جانشین حاکم بصره (عبداله بن عباس) می شوند نامه ای تهدیدآمیز خطاب به وی می نویسند: «به خدا سوگند می خورم، سوگندی به راستی که اگر به من خبر دهند که تو در حق مسلمانان خیانت کرده ای چه کم و چه زیاد-چنان برتو سخت گیرم که فقیر و در مانده از مخارج زندگی و در هزینه عیال، درمانده وخوار و سرگردان شوی» وهنگامی که درباره ی عبدالله بن عباس-پسری عموی حضرت واز اصحاب پیامبر(ص) و فردی صاحب نفوذ که از نزدیکان حضرت نیز به شمار می‌رود واز سوی امام (ع) به عنوان حاکم یکی از مناطق منصوب شده بود به حضرت خبر می‌رسد که وی مرتکب خلافی شده حضرت خطاب به وی نامه‌ای تند و تهدید آمیز می‌نویسند: «من تورا در امانت خود شریک داشتم و از هر کسی به خویش نزدیک تر پنداشتم و هیچ یک از خاندانم برای یاری ومددکاری ام چون تو مورد اعتماد و امانتدار من نبود، آن هنگام که دیدی روزگار بر پسر عمویت سخت گرفته ودشمن به او هجوم آورده و امانت مسلمانات تباه گردیده، و امت اختیار از دست داده و پراکنده شدند.

وی افزود: پیمان خود را با پسر عمویت دگرگون ساختی، همواره با دیگرانی که از او جدا شدند فاصله گرفتی تو هماهنگ با دیگران دست از یاری اش کشیدی، با دیگر خیانت کنندگان خیانت کردی، نه پسر عمویت را یاری کردی، ونه امانت‌ها را رساندی…ای کسی که در نزدما (درشمار خردمندان بودی)! چگونه نوشیدن وخوردن را برخود گوارا کردی، در حالی که می‌دانی که حرام می‌خوری و حرام می‌آشامی و کنیزکان می‌خری و زنان می‌گیری…؛ پس از خدا بترس و اموال این مردم را باز گردان که اگر نکنی وخدا مرا یاری دهد تا بر تو دست یابم، کیفری دهمت که نزد خدا جوابگو و عذر خواه من گردی و با شمشیری بزنمت که کسی را بدان نزدم…. حضرت علی(ع) خود در استفاده از بیت المال و رعایت حقوق مردم چنان رفتار می‌کرد که جای هیچ شبهه‌ای را باقی نمی‌گذاشتند.
وی افزود: دستور تراشیدن نوک قلم (برای کم مصرف کردن جوهر)، رعایت فاصله خطوط (برای کم مصرف کردن کاغذ) و گذاشتن چراغ شخصی در کنار چراغ بیت المال در اتاق کار خویش، بسنده کردن به حداقل زندگی، بلکه کم تر از آن، همه از واقعیت های مسلّم تاریخی هستندکه دوست ودشمن برآن اتفاق دارند.

حجت الاسلام شکیبایی بیان کرد: مسئولین اجرایی کشور علی الخصوص ریاست محترم جمهور مجاهدانه و مخلصانه در میدان عدالت اقتصادی گام برداشته اند و به تعبیر عضو محترم خبرگان رهبری، آیت الله خاتمی، رئیس جمهور محترم دارد از آبرویش مایه می گذارد، پس مسئول محترم اجرایی کشور در میدان است، سزاوار است که مردم هم مثل همیشه صبوری به خرج دهند تا إن شاء الله مشکلات اقتصادی مرتفع شود و عدالت اقتصادی در کشور حاکم شود. به تعبیر بعضی از کارشناسان محترم اقتصادی، در حال حاضر دولت در حال جراحی اقتصادی است که طبیعتاً جراحی بدون درد نمی شود و فعلاً علاج آن بالابردن آستانه تحمل و صبوری است.