بزرگنمايي:

عصر قم - در آستانه صدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم تأمل در زمینه‌های تاریخی، مکانی و تمدنی این رخداد بزرگ ضروری است. قم با پیشینه‌ای دیرینه در میزبانی از امامزادگان و عالمان شیعه بستری مناسب برای خیزش مجدد علمی تشیع فراهم آورد.
این نهضت علمی با دعوت از آیت‌الله حائری یزدی آغاز شد و با حمایت مراجع وقت به تأسیس مجدد حوزه‌ای منسجم و پویا انجامید.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
پس از آن حوزه علمیه قم با رهبری بزرگانی چون آیت‌الله بروجردی و امام خمینی(ره) شکوفا شد و پس از انقلاب اسلامی در پاسخ به نیازهای نوپدید فقهی، فرهنگی و معرفتی جایگاهی ممتاز یافت. امروز با صدها مرکز پژوهشی، نشریه علمی، تعامل گسترده با دانشگاه‌ها و اهتمام به فقه معاصر حوزه علمیه قم به قطب تمدنی شیعه بدل شده است. در گام دوم انقلاب نیز حوزه علمیه مأموریتی مضاعف برای تحقق افق‌های ترسیم‌شده در بیانیه گام دوم رهبر معظم انقلاب دارد. این نهاد ریشه‌دار با تکیه بر اصالت دینی در حال پیمودن مسیری است که آینده امت اسلامی را به‌سوی شکوفایی معرفتی و تمدنی هدایت می‌کند.
در همین راستا خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، با حجت الاسلام والمسلمین احمد فرخ فال مسئول دبیرخانه شورای عالی حوزه‌های علمیه گفت‌وگویی انجام داده است که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد:
رسا ـ احیای حوزه علمیه در قم توسط آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری چه ضرورتی در زمان خود داشت؟
با گذشت یک قرن از تجدید حیات علمی و معنوی حوزه علمیه قم اکنون زمان آن است که نگاهی ژرف به جایگاه زمان و مکان این رخداد تاریخی داشته باشیم؛ رخدادی که در بستری از نیازهای فکری و مذهبی جامعه شیعی در قم و به‌ویژه در جوار بارگاه نورانی حضرت فاطمه معصومه(س) رقم خورد.
در دورانی که فعالیت‌های شیعی در حوزه قم و شهر مقدس قم ـ به‌عنوان کانون تجمع شیعیان و دلباختگان اهل بیت علیهم‌السلام ـ نیازمند جهشی تازه در عرصه معارف و علوم اهل بیت علیهم السلام بود، ضرورت یک حرکت عظیم احساس می‌شد؛ حرکتی که بتواند این شهر را به نقطه‌ای برای تجدید قوا و احیای علمی مکتب تشیع بدل سازد.
قم در طول تاریخ مأمن و پناهگاه دوستداران اهل بیت علیهم السلام و امامزادگان بود؛ چنان‌که حضور چهره‌های برجسته شیعی و استقبال از فرزندان ائمه علیهم‌السلام در این شهر گواهی روشن بر عمق باور دینی ساکنان آن است. این سابقه تاریخی، بستری مناسب برای بالندگی دوباره حوزه علمیه فراهم ساخت.
یکی از ویژگی‌های برجسته مکتب تشیع تکیه بر منبع غنی قرآن کریم و تفسیر آن توسط اهل بیت علیهم‌السلام است؛ همان‌گونه که قرآن از «راسخان در علم» سخن می‌گوید و شیعه این عنوان را به اهل بیت علیهم السلام تفسیر می‌کند. از همین رو حفظ و نشر معارف اهل بیت علیهم السلام یکی از رسالت‌های مهم حوزه‌های علمیه بوده است.
در چنین فضایی علمای برجسته آن زمان با درک نیاز حوزه به انسجام عمق علمی و حرکت رو به جلو تصمیمی سرنوشت‌ساز گرفتند؛ آنان با وجود جایگاه والا و مرجعیت خویش به دعوت از شخصیتی چون مرحوم آیت‌الله العظمی حائری یزدی روی آوردند. این اقدام آغازگر دوره‌ای نو در تاریخ حوزه علمیه قم شد. بزرگان حوزه با گذشتن از جایگاه‌های فردی، درس‌ها و کرسی‌های علمی خود را در اختیار آن عالم فرزانه قرار دادند تا در سایه رهبری او حوزه‌ای نوسازی‌شده و متحد شکل گیرد.
این همگرایی بی‌سابقه میان مراجع و علمای طراز اول به شکل‌گیری مجدد و نوسازی حوزه علمیه قم انجامید؛ حوزه‌ای که با تکیه بر سابقه‌ای دوازده قرن، بار دیگر در جایگاه رفیع مرکز معارف اهل بیت علیهم السلام و قطب علمی جهان تشیع قرار گرفت.
از آن زمان تاکنون حوزه علمیه قم مسیر پرشکوهی را طی کرده است. پس از مرحوم آیت‌الله حائری، بزرگانی چون آیت‌الله العظمی بروجردی و سپس امام خمینی(ره) هر یک در گسترش و تعمیق این مسیر نقش‌آفرین بودند. به‌ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی که نقطه عطف دیگری در تاریخ حوزه محسوب می‌شود، شکوفایی علمی در زمینه‌های گوناگون همچون فقه، اصول، رجال، حدیث، کلام، فلسفه و عرفان بیش از پیش آشکار شد.
اکنون در صدمین سال تأسیس نوین حوزه علمیه قم روشن است که این نهاد علمی نه‌تنها از منظر تاریخی بلکه از نظر دستاوردهای معاصر نیز به تراز والایی در تمدن اسلامی و تشیع دست یافته است؛ تراز و جایگاهی که مرهون تشخیص دقیق آن مراجع بصیر و اخلاص و مجاهدت علمای پیشتاز است.
رسا ـ حوزه علمیه قم در پاسخگویی به نیازهای جدید و مسائل مستحدثه چه موفقیت‌هایی داشته است؟
در یکی از مهم‌ترین ابعاد رشد حوزه علمیه قم به‌ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی می‌توان به گسترش ارتباطات علمی این حوزه با دانشگاه‌ها و مراکز علمی و پژوهشی کشور و جهان اسلام اشاره کرد. امروز شاهد هستیم که حوزه علمیه در عرصه‌های گوناگون، مراکز پژوهشی متعددی تأسیس کرده و محصولات علمی فراوانی از سوی فضلا، اساتید و طلاب آن عرضه شده است. اگر پیش از انقلاب حوزه بیشتر به عنوان مرکز نگهبانی از یک مکتب دینی شناخته می‌شد، اکنون صدها نشریه علمی در مجموعه مراکز حوزوی منتشر می‌شود.
یکی از عرصه‌های مهم و نوپدید پس از انقلاب، فقه معاصر است. این حوزه شامل موضوعات متنوع و مهمی چون مسائل بانکی، پیوند اعضا، بورس و دیگر مسائل مستحدثه است. این موضوعات اکنون در سطوح عالی توسط فقها، اساتید و طلاب حوزه تدریس و بررسی می‌شود. برای مثال امروز بیش از 400 استاد در حوزه به تدریس تفسیر قرآن مشغول‌اند و جمعی از فقیهان برجسته درس‌های خارج فقه معاصر را تدریس می‌کنند. آثار علمی منتشرشده در این حوزه به‌خوبی گویای این تحول هستند.
بازتأسیس حوزه علمیه در صد سال پیش به‌معنای ایجاد انسجام و ساختاری منسجم‌تر برای حرکت علمی حوزه بود. این رشد در پرتو رهبری امام خمینی(ره) و حمایت‌های گسترده علمی و معنوی رهبر معظم انقلاب به شکوفایی رسید. امروز به‌برکت این حمایت‌ها اساتید و طلاب حوزه در چارچوبی هدفمند و یکپارچه فعالیت می‌کنند و توانسته‌اند در زمینه‌های مختلف علمی پاسخ‌گوی نیازهای فکری و معرفتی جامعه اسلامی باشند.
در کنار حوزه علمیه کهن نجف که همواره مایه افتخار شیعه بوده است، حوزه علمیه قم نیز اکنون با بیش از یک‌صد سال سابقه نوین توانسته افتخارات بزرگی برای تشیع و جهان اسلام رقم بزند. این حوزه امروز دارای مراکزی تخصصی برای پاسخ‌گویی به شبهات اعتقادی و فکری است که به‌صورت مستمر، پرسش‌های جدید را بررسی کرده و پاسخ‌های متقن ارائه می‌کنند.
در مجموع ظرفیت عظیمی که از زمان مرحوم آیت‌الله حائری یزدی و با تلاش فقها و مراجع عظام بنیان گذاشته شد و با نورافشانی حضرت امام خمینی(ره) و هدایت‌های حکیمانه رهبر معظم انقلاب استمرار یافت، اکنون حوزه علمیه قم را به جایگاهی رسانده که مایه مباهات برای جهان اسلام است.
رسا ـ تعامل حوزه با دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشور در این سال‌ها چگونه بوده است؟
به فضل الهی و در سایه پیروزی انقلاب اسلامی از همان نخستین روزهای انقلاب ارتباط میان حوزه و دانشگاه به گونه‌ای شکل گرفت که زمینه‌ساز هم‌افزایی میان فرهیختگان، دانشگاهیان، حوزویان و اندیشمندان شد. این پیوند سنگ‌بنایی بود برای تعامل علمی و فکری که امروز پس از گذشت دهه‌ها به یک همکاری مؤثر و ثمربخش میان این دو نهاد علمی تبدیل شده است.
این همکاری در ابعاد مختلف علمی، فرهنگی و پژوهشی گسترش یافته و موجب رشد و ارتقاء دانشگاه‌ها نیز شده است. از جمله نشانه‌های این پیوند مبارک گرایش روزافزون دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها به تحصیل در حوزه‌های علمیه است. امروز در مدارس برجسته حوزوی قم شاهد حضور پرشور فارغ‌التحصیلان دانشگاهی هستیم که با انگیزه و دغدغه فراگیری معارف دین و علوم اسلامی به تحصیل در حوزه مشغول‌اند و در این مسیر نیز بسیار موفق عمل کرده‌اند.
از سوی دیگر بسیاری از فضلای حوزه نیز پس از طی مراحل تحصیلی دروس حوزوی برای ادامه تحصیل به دانشگاه‌ها وارد می‌شوند. این تبادل دوسویه میان حوزه و دانشگاه بستر تعامل علمی، انتقال تجربه و گسترش معارف را میان این دو نهاد فراهم کرده است.
در مجموع پیوند عمیق و سازنده حوزه و دانشگاه یکی از برکات بزرگ نظام مقدس جمهوری اسلامی است که توانسته محیط‌های علمی کشور را به هم نزدیک کرده و از ظرفیت‌های یکدیگر بهره‌مند سازد.
رسا ـ حوزه علمیه در گام دوم انقلاب چه مأموریت‌های علمی و پژوهشی ویژه‌ای برعهده دارد؟
در گام دوم انقلاب اسلامی دغدغه‌هایی که رهبر معظم انقلاب در حوزه‌هایی چون تعلیم و تربیت، تهذیب نفس و جامعیت علمی مطرح کرده‌اند ناظر به همه جوانان کشور است و طبعاً طلاب و فضلای حوزه‌های علمیه نیز از این خطاب مستثنا نیستند. از همین رو، می‌بینیم که نهادهای مختلف حوزوی همچون جامعه مدرسین، شورای عالی و مدیریت حوزه‌های علمیه، مراکز علمی و حتی محافل دانشگاهی اهتمام ویژه‌ای به تبیین و تحقق مفاد بیانیه گام دوم انقلاب دارند.
این بیانیه که حاصل سال‌ها اندیشه‌ورزی، رصد تحولات و دقت‌نظر مقام معظم رهبری است، اکنون در کانون توجه نهادهای علمی حوزه قرار گرفته و تلاش می‌شود تا در جهت تحقق منویات معظم‌له در قالب برنامه‌هایی با مراحل و گام‌های مشخص، تحرکی عمیق، مؤثر و رو به رشد در حوزه‌های علمیه و محافل علمی دانشگاهی شکل گیرد.
بحمدالله نهادهای علمی مشغول فعالیت و تلاش در این مسیر هستند و امید است که در جریان نکوداشت یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم بیانیه‌ای از سوی حضرت آیت‌الله العظمی امام خامنه‌ای قرائت شود که افق تازه‌ای را پیش روی روحانیت و حوزه علمیه بگشاید.
اطمینان داریم که در پرتو این منشور و در کنار توصیه‌ها و رهنمودهای مراجع عظام تقلید می‌توانیم در این حوزه علمی ریشه‌دار، گام دوم انقلاب را آن‌گونه که مورد نظر رهبر معظم انقلاب است با جدیت و مسئولیت به پیش ببریم و وظیفه خود را در قبال انقلاب اسلامی و آینده امت اسلامی به شایستگی انجام دهیم.
مهدی الهی