بزرگنمايي:

عصر قم - تا سال 2050 پیش‌بینی می‌شود 940 میلیون نفر، معادل 15 درصد از جمعیت 6.25 میلیارد نفری شهرها را افراد توانیاب تشکیل دهند. این رقم در کنار گزارش سازمان ملل از وضعیت بد دسترسی در شهرها، بروز مشکلی اساسی در شهرها را هشدار می‌دهد.

تا سال 2050 پیش‌بینی می‌شود 940 میلیون نفر، معادل 15 درصد از جمعیت 6.25 میلیارد نفری شهرها را افراد توانیاب تشکیل دهند. این رقم در کنار گزارش سازمان ملل از وضعیت بد دسترسی در شهرها، بروز مشکلی اساسی در شهرها را هشدار می‌دهد. ترس از مشکل در مسیریابی در مکان‌های شلوغ که افراد در آن‌ها صرفا با استفاده از علائم دیداری مسیر خود را پیدا می‌کنند، مانع اصلی مشارکت نابینایان در زندگی عادی و انجام فعالیت‌هایی مثل رفتن به مغازه‌ها، پیاده‌روی در پارک، رفتن به محل کار، جستجوی کار یا معاشرت با دیگران است.
برای معلولان جسمی، موانع می‌توانند راه‌های مخصوص ویلچر که مسدود شده‌اند، مراکز خرید که تنها راه دسترسی آن‌ها پله است، ساختمان‌های فاقد آسانسور و سرویس‌های بهداشتی غیرقابل دسترسی باشند. در همین حال، برای افراد توانیاب در یادگیری یا کسانی که در طیف اوتیسم هستند، محیط متلاطم و شلوغ شهری می‌تواند بسیار اذیت‌کننده باشد.
علیرغم اصول متعدد قانون اساسی از جمله اصل سوم این قانون، کنوانسیون حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت، اصول اعلام شده در منشور سازمان ملل متحد، اعلامیه جهانی حقوق بشر و قانون حمایت از حقوق معلولان مصوب 1396/12/20، واقعیت در شهری مثل تهران بسیار متفاوت است. به‌طوری که در کل، افراد توانیاب کمتر در اجتماع ظاهر می‌شوند و به‌دلیل مشکلات جابه‌جایی، کمتر امکان کار کردن برایشان مهیا است.
در ادامه این یادداشت به بررسی چند شهر موفق در زمینه افزایش رفاه افراد توانیاب، می‌پردازیم.
سنگاپور: طراحی جهانی
تا سال 2030، از هر 5 سنگاپوری یک نفر بالای 60 سال سن خواهد داشت، این افزایش سن جمعیت که «سونامی نقره‌ای» نام گرفته است. اهمیت آگاهی از نیازهای افراد مسن و توانیاب را تشدید می‌کند. شاید سنگاپور شهر شناخته شده‌ای در به‌کارگیری ابتکارات نباشد، اما اخیراً از سوی سازمان ملل متحد برای تلاش‌هایی در زمینه «ایجاد محیط user-friendly»، تحسین شده است.
اصول طراحی جهانی (Universal Design) که توسط سازمان نظام مهندسی ساختمان‌های سنگاپور تنظیم شده است، از زمان راه‌اندازی در سال 2007، ایجاد دسترسی برای افراد توانیاب در ساختمان‌های جدید را به‌طور جدی توصیه کرده است. ساختمان CapitaGreen، در منطقه تجاری مرکزی شهر، یک ساختمان 40 طبقه اداری است که موفق به کسب جوایز مختلف شده است. این سازه که توسط معمار مشهور ژاپنی تویو ایتو (Toyo Ito) طراحی و در سال 2014 با هزینه 1.3 میلیارد دلاری ساخته شده است، دارای امکانات مختلفی از جمله فضاهای بدون ستون و یک پیشخوان با ارتفاع کم (به‌منظور خدمت‌رسانی به افرادی که از صندلی چرخ‌دار استفاده می‌کنند) است.
در این ساختمان درهای آسانسورها به مدت طولانی‌تر باز می‌مانند، نرده‌ها در هر دو طرف راه پله‌ها قرار دارند و صندلی‌ها دسته‌هایی برای کمک به نشستن و پا شدن افراد مسن دارند. یک حلقه القایی شنوایی (Audio induction loop) ارتباط واضح‌تری را برای کسانی که از سمعک استفاده می‌کنند فراهم می‌کند، هم‌چنین استفاده از خط بریل در تابلوهای نصب‌شده و تصاویری که به راحتی قابل خواندن هستند به نابینایان و کم‌بینایان برای جهت‌یابی کمک می‌کند. مسیرهای ورودی به این ساختمان از زیرگذرها و ایستگاه‌های مترو اطراف آن برای افرادی که از صندلی‌های چرخ‌دار استفاده می‌کنند مناسب‌سازی شده است.
مترو سنگاپور نیز در دهه گذشته تلاش کرده است تا قابلیت دسترسی برای افراد توانیاب را بهبود بخشد. افزایش آسانسورهای شبکه، پهن‌تر کردن گیت‌های عبوری، ایجاد راهنماهای لمسی برای نابینایان و مناسب‌سازی مسیرهای ورودی بیش از 80٪ از 138 ایستگاه این شبکه از اقداماتی است که در این راستا انجام شده است.
سونوما، کالیفرنیا: طراحی متناسب با اوتیسم
افراد مبتلا به اوتیسم می‌توانند نسبت به صدا، نور و حرکت حساسیت بیش از حد داشته و تحت تأثیر فضاهای پر سر و صدا، به‌هم ریخته یا شلوغ بسیار اذیت شوند. Sweetwater Spectrum، یک پروژه مسکونی با پشتیبانی 6.8 میلیون دلاری در شهر سانوما، ایالت کالیفرنیا، است که هدف آن حل این مسئله است.
این سایت که در سال 2013 افتتاح شده است، یک راه حل مسکن بلند مدت مبتنی بر اجتماع، برای بزرگسالان مبتلا به اوتیسم یا ناتوانی‌های ذهنی- رشدی مشابه است که شامل منازل مسکونی برای این افراد، یک مرکز اجتماعی، استخرهای درمانی و یک مزرعه شهری است. این پروژه توسط معماران متخصص، بر اساس اصول ارائه شده توسط دانشگاه ایالتی آریزونا به‌منظور افزایش حس آرامش افراد دارای اوتیسم، طراحی شده اند. در کنار استفاده از خطوط ساده و واضح، خانه‌ها طوری طراحی شده اند که ساکنان می‌توانند فضاها را به وضوح ببینند. به لطف سیستم‌های گرمایش و تهویه بی‌صدا و طراحی‌های ابتکاری، مانند قرار دادن اتاق لباسشویی دور از اتاق خواب، سر و صدا به حداقل می رسد. هم‌چنین با استفاده از رنگ‌های خاموش و خنثی در اثاثیه و نور غیرمستقیم یا طبیعی در دکوراسیون، تحریک‌های حسی به حداقل می‌رسد.
ملبورن: دستیار صوتی بلوتوثی
در ملبورن، استرالیا، یک طرح آزمایشی در حال تغییر نحوه حرکت افراد کم بینا در فضاهای عمومی است. این پروژه که به‌صورت پایلوت در ایستگاه Southern Cross قطارشهری راه‌اندازی شده است، از بلوتوث و برنامه تلفن هوشمند BlindSquare برای ایجاد یک سیستم مسیریابی استفاده می‌کند.
کاربران راهنمایی‌های صوتی شامل جهت‌ها یا اطلاعات زمان واقعی درباره مواردی مانند قطع پله برقی را از طریق تلفن‌های هوشمند خود دریافت می‌کنند. در محیط بیرونی، برنامه اطلاعات مسیر را در زمان واقعی فراهم می‌کند. داخل فضاهای بسته، جایی که GPS غیرقابل اعتماد است، اطلاعات از طریق بلوتوث به کاربر ارائه می‌شود. راهنمایی‌های صوتی شامل توصیه‌هایی مثل: «نزدیک شدن به سه پله برقی در سمت چپ و به دنبال آن مجموعه‌ای از درب ها - در سمت چپ خودکار است.» هستند. توسعه‌دهنده این سامانه قصد دارد سیستم‌های مشابه را در باغ وحش ملبورن، آلبرت پارک (محل برگزاری جایزه بزرگ فرمول یک استرالیا) و منطقه Docklands نصب اجرا کند.
تهران
در تهران نیز از آنجایی که برخورداری از حقوق فطری و قانونی توأم با حفظ کرامت ذاتی انسان ها و تلاش برای رفع هرگونه تبعیض ناروا در برخورداری شهروندان از امکانات و تسهیلات عمومی وظیفه تمامی دستگاه‌های دولتی است و به‌منظور کاهش محدودیت‌های موجود در سطح شهر و فضاهای عمومی که منجر به اخلال در شکوفایی استعدادهای افراد دارای معلولیت به عنوان بخشی بزرگ و مهم، اما کمتر مورد توجه قرار گرفته شده‌ جامعه، شده است، «طرح حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت» در اسفندماه 1399 توسط شورای شهر تصویب شده است.