عصر قم -

فناوری ساخت قنات در اوایل هزاره اول قبل از میلاد در مناطق خشک کوهستانی ایران گسترش پیدا کرد و به کشاورزان این مناطق اجازه داد در دوره‌های طولانی خشکی که آب سطحی پیدا نمی‌شود به کشاورزی بپردازند.
حفر قنات‌ به تدریج در مناطق دیگر دنیا رایج شدند و اکنون قنات‌های زیادی از چین تا مراکش و حتی در قاره آمریکا وجود دارند.
ایرانیان باستان در چندین هزار سال قبل دست به این ابتکار زده و با این اختراع که در نوع خود در جهان بی‌نظیر بود، مقدار قابل توجهی از آب‌های زیرزمینی را جمع‌آوری کرده و به سطح زمین می‌رساندند.
ساکنان گلستان هم از گذشته با حفر قنات، خود را با کم‌آبی تطبیق داده و از این طریق، به تولید و کشاورزی مشغول شدند.
کارشناس میراث‌فرهنگی گلستان گفت: همگام با تغییرات ایجادشده در روابط اجتماعی ایران و نیز در نتیجه تغییرات روابط تولید، نحوه مالکیت "تصرف" و نیز روش‌های بهره‌برداری از عوامل طبیعی تولید، به‌ویژه منابع آب با دگرگونی‌هایی هم‌زمان با اجرای اصلاحات ارضی شدت گرفت.
رامتین امامی کردمحله اظهار داشت: تغییر روابط مالکیت و در نتیجه اختصاصی‌تر شدن عوامل تولید از جمله آب، کاربرد روش‌های خصوصی تهیه و بهره‌برداری از منابع آب را ضروری ساخت که در این میان بسیاری از کارشناسان روش‌های سنتی استخراج و بهره‌برداری منابع آب را ابتدایی، نارسا و عاملی بازدارنده در راه افزایش تولید زراعی به شمار می‌آورند.

وی بیان کرد: روی آوردن به احداث چاه‌های عمیق و نیمه عمیق و گسترش روزافزون آن‌ها به‌ویژه از دهه 1340 موجب تغییراتی شدید در نظام بهره‌برداری از منابع آب شد که مهمترین آن از بین رفتن روش‌های سنتی استخراج و بهره‌برداری از منابع آب بود.
وی ادامه داد: در استان گلستان که از مناطق خشک و نیمه‌خشک کشور است تا پیش از اصلاحات ارضی و انقلاب اسلامی، قنوات نقش عمده‌ای در آبیاری بر عهده داشتند اما پس‌ازآن با ورود چاه‌های عمیق و نیمه عمیق "دیزلی و برقی" به‌ویژه از دهه 1360 و نحوه تصرف و بهره‌برداری آب، تحولات بنیادین در ابعاد گوناگون زندگی روستایی به وجود آمد و سبب افزایش و تنوع محصولات کشاورزی، شیوه‌های تولید، گسترش ادوات پیشرفته کشاورزی، افزایش سطح زیر کشت و در مواردی افزایش درآمد روستاییان شد.
قنات ها با وجود حفر چاه های عمیق و نمیه عمیق، همچنان به فعالیت خود در راستای کمک به تولید ادامه دادند اما تخصیص‌ندادن اعتبار برای بازسازی و نوسازی، رعایت نکردن حریم قنوات و حفر چاه‌های غیرمجاز بدون رعایت حریم آب، نگهداری نامناسب قنوات، نبود هماهنگی بین بهره برداران و استفاده نکردن بهره برداران از مصالح و پوشش‌های مناسب برای دورچین کردن و تخریب این سازها در اثر سیل از جمله تهدیدات فراروی قنوات گلستان است.
طبق اعلام جهاد کشاورزی، گلستان حدود 450 قنات با طول حداقل 600 تا 6 کیلومتر دارد که لایروبی و احیای این کاریزها در دوره خشکسالی می تواند مرهمی بر زخم تشنگی هزاران هکتار اراضی زراعی و باغی این استان شمالی کشور باشد.
از طرف دیگر بخش کشاورزی گلستان حدود 90 درصد منابع آبی این استان را مصرف می‌کند که با توجه به کاهش حدود 40 درصدی نزولات آسمانی، افت شدید آبخوان های زیر زمینی، کاهش 40 تا 80 درصدی دبی آب رودخانه ها و افت دبی آب استحصالی از چاه ها، باید برای استفاده بهینه از منابع موجود از جمله قنات ها فکر اساسی کرد.
برنامه‌های سازگاری با کم‌آبی گلستان سوم اسفند پارسال در جلسه کارگروه ملی سازگاری به تصویب رسید تا امیدها برای رهایی و عبور این استان شمالی از معضل کم آبی دوچندان شود.
هر چند صرفه جویی، تغییر الگوی کشت، پرهیز از کاشت گونه‌های پر آب‌طلب و استفاده از فن آوری‌های نوین برای کاهش مصرف آب در بخش زراعت بسیار موثر است اما باید به همه منابع آبی موجود استان از جمله قنات ها توجه ویژه ای کرد.
مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی گلستان گفت: حدود سه درصد آب مورد نیاز بخش کشاورزی استان توسط قنوات تامین می شود و از این سازه‌ها سالانه افزون بر 43 میلیون مترمکعب آب برداشت می شود.

مهندس سیدمحسن کیاء‌الحسینی اظهار داشت: همچنین آبدهی قنات های گلستان که حدود 70 رشته آن فصلی است از حدود 2 لیتر تا 60 لیتر بر ثانیه و عمق مادرچاه (اولین چاه) از پنج تا 33 متر نوسان دارد.
وی گفت: از مجموع قنات های گلستان، 180 رشته دایر بوده و قدیمی ترین کاریز استان نیز با طول فعلی حدود 2 هزار و 500 متر و قدمت افزون بر هزار سال در روستای سرکلاته کردکوی مشغول همچنان پابرجا است.
وی بیان کرد: به طور تقریبی 15 هکتار از اراضی گلستان توسط قنوات آبیاری می شود و حدود چهار خانوار روستایی استان از آن برای آبیاری محصوالت زراعی از قبیل گندم، لوبیا، سویا، پنبه، نخود فرنگی، شالی و محصولات باغی مانند آلو، هلو، شلیل و مرکبات بهره مند می شوند.
مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی گلستان افزود: بیش از 90 درصد قنوات استان در دشت ها استان واقع شده که تخریب آنها باعث از بین رفتن اراضی کشاورزی حاصلخیز می‌شود.
کیاء الحسینی در خصوص راهکارهای فنی و مدیریتی افزایش بهره وری آب قنوات گفت : استفاده از فناوریهای نوین در آبیاری مزارع تحت پوشش قنوات، احداث کانال بتنی یا لوله گذاری مسیر انتقال آب از محل خروج آب قنات تا مزرعه برای جلوگیری از هدر رفت آب و برنامه ریزی مناسب برای کاهش تلفات آب قنوات با احداث استخر، از جمله روش های ارتقای بهره وری منابع آبی موجود گلستان است.
وی ادامه داد: علاوه بر آن، فرهنگ سازی و سوق دادن کشاورزان به تشکیل تعاونی و یکپارچه سازی اراضی پراکنده و در نتیجه استفاده بهینه از حداقل آب موجود موجب بالا بردن بهره وری بیشتر آب استحصالی از قنوات می‌شود.
مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی گلستان افزایش عملکرد محصولات کشاورزی در واحد سطح، افزایش درآمد اقتصادی کشاورزان به طور متوسط تا سقف سالانه 150 میلیون ریال در هکتار، اشتغال‌زایی یک نفر در هکتار، جلوگیری از پدیده مهاجرت در روستاها و صرفه جویی در مصرف انرژی با استفاده از قنوات برای آبیاری اراضی را از جمله اثرات بازسازی و نوسازی قنوات دانست.

کیاء‌الحسینی گفت: بر اساس تفاهم صورت گرفته بین معاونت آب و خاک وزرات خانه، سازمان جهاد کشاورزی استان و سازمان بسیج سازندگی، 344 رشته از قنوات استان با تامین اعتبار مورد نیاز به صورت 40 درصد از محل اعتبارات ملی، 40 درصد توسط سازمان بسیج سازندگی استان و 20 درصد در قالب سهم آورد کشاورز بازسازی و نوسازی خواهد شد.
وی افزود: با مرمت و بازسازی قنوات گام اساسی در توسعه کشاورزی پایدار و رونق اقتصادی گلستان برداشته خواهد شد.
به گفته وی بر اساس برنامه ابلاغی وزارت جهاد کشاورزی قرار است امسال و سال آینده 362 کیلومتر از قنات های استان با اعتبار هزار و 647 میلیارد ریال مرمت شود.
در شرایط فعلی و روبه رشد خشکسالی شاید قنات پاسخگوی همه نیازهای آب گلستان نباشد اما باید با تلفیق شیوه های کهن و جدید یعنی احیای قنات ها و توسعه روش های نوین مصرف آب در بخش کشاورزی مثل طرح‌های آبیاری تحت فشار، مصرف آب را بهینه کرد.
برچسب‌ها وزارت جهاد کشاورزی استان گلستان کم آبی خشکسالی گلستان قنات ایرانی