بزرگنمايي:

عصر قم - ایسنا /سن شیوع کرونا در کشور یک سال و نیمه شده است و اکنون در پنجمین خیزی که برداشته، تاکنون بیش از 97 هزار قربانی داشته و روزانه بیش از 600 جانِ عزیز از هموطنانمان را می گیرد. در شرایطی که هر روز بر آمار مبتلایان افزوده می شود و بسیاری خانواده‌ها باید شاهد بدرقه عزیزانشان به دیار باقی باشند، شاهد آشفتگی هایی در حوزه تولید، واردات و توزیع واکسن کرونا در کشور هستیم.
واکسیناسیون به عنوان راهکاری جهانی از ماه‌های ابتدایی شیوع این بیماری، در دستورکار کشورهای مختلف قرار گرفت و چند کشور با ساخت و دریافت مجوز اضطراری مصرف، واکسیناسیون مردم خود را شروع کردند.
با ورود اولین محموله واکسن اسپوتنیک به ایران، واکسیناسیون کرونا با اولویت کادر درمان از 21 بهمن ماه سال گذشته آغاز شد. در ادامه راه تامین واکسن، علاوه بر وادات، کار در دو مسیر تولید داخلی و تولید مشترک نیز دنبال شد تا امر تزریق عمومی واکسن، شتاب بگیرد که البته با خلف وعده‌ها و افت و خیزهایی رو به رو شد.
در کنار تلاش و برنامه‌ریزی برای واردات واکسن، تولید داخلی واکسن در چندین پلتفرم همچنان ادامه داشت. در این میان، فرایند ساخت اولین واکسن ایرانی کرونا - کووایران برکت – که زمزمه‌های ساخت آن از سوی ستاد اجرایی فرمان امام از سال گذشته آغاز شده بود از اواخر پاییز به صورت جدی وارد فاز مطالعات و اجرا شد. کلنگ احداث سایت تولید واکسن برکت با اتکای کامل به دانش بومی 27 آذرماه به زمین زده شد و به این ترتیب و به گفته ستاد اجرایی بعد از هند و چین، بزرگترین سایت تولید واکسن برمبنای ویروس غیرفعال را ساخت و در نهایت سال 1400 به فهرست شش کشور تولید کننده واکسن کرونا پیوست. همچنین اعلام شد که این واکسن ایمنی بخشی بیش از 85 درصدی دارد و روی سویه‌های انگلیسی، افریقایی و دلتا موثر است.
پنجم دی ماه مجوز مطالعات بالینی واکسن کووایران برکت صادر و نهم دیماه سال گذشته فاز یک تست انسانی با تزریق آن به‌روی دختر مخبر، رییس ستاد اجرایی فرمان امام آغاز شد. 25 اسفندماه مجوز فاز دوم مطالعه بالینی صادر و در نهایت پنجم اردیبهشت ماه 1400 نیز فاز سوم با مطالعه بر روی یک جمعیت 20 هزار نفری در شش شهر کشور کلید خورد. بدین ترتیب سرانجام نخستین واکسن ایرانی کرونا با دریافت مجوز اضطراری مصرف از وزارت بهداشت، 24 خرداد ماه سال جاری به مرحله توزیع در بازار عمومی رسید.
با وجود تلاش شبانه روزی دانشمندان جوان ایرانی برای تولید نخستین واکسن ایرانی، طی چندماه گذشته شایعات و حاشیه‌هایی پیرامون این واکسن شکل گرفت که عمده‌ترینِ آنها به نحوه اطلاع رسانی پیرامون میزان تولید انبوه، نقش تولید این واکسن در جلوگیری از واردات واکسن، ابهام در میزان اثربخشی آن، تاخیر در انتشار مستندات علمی این مطالعه و بروز اشکال در سایت تولید واکسن و کاهش اعتماد به تولید داخل برمی‌گردد.
وعده‌هایی که درباره میزان تولید واکسن داده شد
در ابتدا مروری اجمالی بر برخی وعده‌های آماری اعلامی از سوی مسئولان ستاد اجرایی فرمان امام خواهیم داشت:
9 دی 1399: رئیس ستاد اجرایی فرمان امام از تولید ماهانه 1.5 میلیون دوز واکسن ایرانی کرونا ظرف سه هفته آینده خبر داد و گفت: امکان تولید ماهانه بیش از 12 میلیون دوز واکسن در صورت استقرار تجهیزات لازم وجود دارد.
19 اسفند 1399: رئیس ستاد اجرایی فرمان امام ضمن اعلام آغاز واکسیناسیون عمومی از اواسط اردیبهشت و حداکثر خرداد 1400 به رفع دغدغه تولید انبوه ظرف دو تا 2.5 ماه آتی اشاره کرد.
25 اسفند 1399: رئیس ستاد اجرایی فرمان امام با اشاره به آغاز تولید واکسن ایرانی کرونا با ظرفیت ماهانه سه میلیون دوز در فاز اول تولید انبوه از 25 اسفند گفت که تولید ماهانه 12 تا 15 میلیون دوز واکسن در فاز دوم تولید انبوه تا قبل از خرداد انجام و افزایش ظرفیت تولید ماهانه به 15 تا 20 میلیون دوز از اواخر بهار 1400 محقق می شود.
17 فروردین 1400: رئیس ستاد اجرایی فرمان امام از آغاز فاز دوم تولید صنعتی واکسن از اول خرداد و اوایل تیر با ظرفیت تولید ماهانه 12 میلیون دوز خبر داد.
5 اردیبهشت 1400: دکتر مخبر ضمن وعده تولید و تحویل 30 میلیون دوز واکسن برکت به وزارت بهداشت تا آخر مرداد درباره جزئیات این خبر گفت که: یک میلیون دوز در اردیبهشت، بین سه تا 3.5 میلیون دوز در خرداد، 10 تا 12 میلیون دوز در تیر ماه، 12 تا 15 میلیون دوز در مرداد و به همین ترتیب 30 میلیون دوز را تولید و تقدیم وزارت بهداشت می کنیم. در شهریور راندمان تولید به 20 میلیون دوز در ماه خواهد رسید.
 در حالی که مخبر در اردیبهشت امسال اعلام کرد که با تولید 3 تا 3.5 میلیون دوز واکسن در خرداد این تعداد تحویل وزارت بهداشت می‌شود اما 4خرداد 1400 از دپوی حدود یک میلیون دوز واکسن «کووایران برکت» خبر داد و اعلام کرد که تا کنون تقریبا نزدیک 800 هزار تا یک میلیون دوز تولید شده و به دلیل اینکه هنوز اجازه مصرف عام داده نشده ما سرعت را کمی کم کردیم. امکانات تولید به خوبی فراهم شده تا ظرف یک تا 1.5 ماه آینده بتوانیم چهار تا پنج میلیون دوز واکسن را تحویل دهیم و این کار شروع شود.
12 تیر 1400: رئیس مرکز اطلاع رسانی و روابط عمومی ستاد اجرایی فرمان امام خبر داد که تا کنون دو میلیون و 50 هزار دوز واکسن برکت تولید شده است. از این هفته افزایش ظرفیت تولید محقق شد و هم اکنون یک میلیون و 200 هزار دوز در هفته تولید واکسن داریم. بر سر وعده خود هستیم، با افزایش ظرفیت های بعدی تا پایان شهریور بیش از 50 میلیون دوز واکسن تولید خواهیم کرد. هر دوز واکسن دو هفته فرایند کنترل کیفیت دارد، 360 هزار دوز تحویل شده، 40 هزار دوز هم از پنج شنبه گذشته آماده تحویل است، لذا هر دوز واکسن، دو هفته پس از تولیدش آماده تحویل به وزارت بهداشت است.
16 تیرماه 1400: رئیس ستاد اجرایی فرمان امام با بیان اینکه دومین خط تولید واکسن کوو ایران برکت هم به زودی راه‌اندازی می‌شود گفت: تا شهریور امسال همانطور که قول داده بودیم حداقل 50میلیون دوز واکسن تولید خواهیم کرد. با توجه به تأخیری که در صدور مجوز تزریق اضطراری صورت گرفت سرعت تولید در این خط را کاهش دادیم چرا که تاریخ مصرف این واکسن‌ها محدود است و قابل نگهداری برای زمان طولانی نیستند.
17 تیر 1400: در این ایام خبر دیگری در فضای مجازی پیرامون خرابکاری در خط تولید واکسن برکت بازنشر شد که شرکت تولیدکننده، شایعات فضای مجازی را تکذیب و اعلام کرد که خبر خرابکاری آمریکا در شرکت شفافارمد صحت ندارد و خط تولید واکسن کووایران برکت با تمام ظرفیت در حال تولید واکسن است.
همچنین مخبر که اردیبهشت امسال وعده تولید 10 تا 12 میلیون دوز واکسن در تیر ماه را اعلام کرده بود اما 22 تیر 1400 گفت که تا امروز (22 تیرماه)، نزدیک به سه میلیون دوز از این واکسن تولید شده که در حال طی فرایند تست استریل هستند و از این تعداد 700 هزار دوز تحویل وزارت بهداشت شده و 200 هزار دوز دیگر نیز در حال آماده‌سازی است.
مخبر در این روز همچنین به راه‌اندازی خط دوم تولید واکسن کوو ایران برکت نیز اشاره کرد و گفت: از هفته اول مردادماه هر هفته یک میلیون و 200 هزار دوز واکسن کرونا تحویل وزارت بهداشت می‌دهیم که با راه‌اندازی خط دوم تولید از اوایل مرداد، حداقل دو میلیون دوز واکسن در هفته تحویل وزارت بهداشت خواهد شد و همانطور که وعده دادیم تا پایان شهریور حداقل 50 میلیون دوز واکسن کوو ایران برکت تولید خواهیم کرد. این در حالیست که پیش از این تولید 12 تا 15 میلیون دوز در مرداد و افزایش آن به 20 میلیون دوز در شهریور وعده داده شده بود.
26 تیر 1400: در این ایام حواشی و شایعات دیگری نیز پیرامون بروز مشکل در تامین مواد اولیه منتشر شد که رئیس ستاد اجرایی فرمان امام در این باره گفت: خط تولید واکسن کوو ایران برکت به هیچ وجه مشکلی ندارد و به صورت شبانه‌روزی درحال تولید واکسن است و شایعات درخصوص کمبود مواد اولیه‌ واکسن هم کاملا کذب و بی‌اساس است. به گفته وی خط سوم تولید واکسن تا پایان مردادماه راه‌اندازی می‌شود که می‌تواند هفته‌ای شش میلیون دوز واکسن تولید کند و همانطور که وعده دادیم تا پایان شهریورماه حداقل 50 میلیون دوز واکسن کوو ایران برکت تولید خواهیم کرد.
9 مرداد 1400: مدیر تولید واکسن کوو ایران برکت با بیان اینکه آمار واکسن‌های تحویلی به وزارت بهداشت به 1.5 میلیون دوز رسیده است اظهار کرد: از 25 خرداد و پس از صدور مجوز تزریق عمومی واکسن کوو ایران برکت توسط وزارت بهداشت، سرعت تولید نخستین واکسن ایرانی کرونا را افزایش دادیم تاکنون حدود پنج میلیون دوز واکسن در این کارخانه تولید و روانه بخش تست کیفیت شده که در این مرحله 16 تا 20 روز بررسی کیفیت واکسن‌ها به زمان نیاز دارد و پس از تأیید کیفیت تحویل وزارت بهداشت می‌شوند.
10 مرداد 1400: رئیس ستاد اجرایی فرمان امام اعلام کرد که ظرف یک‌ماه گذشته بیش از پنج میلیون دوز واکسن برکت تولید کردیم که از این تعداد یک میلیون و 500هزار دوز را تحویل وزارت بهداشت داده‌ایم و محموله‌های بعدی پس از طی مراحل 16 تا 20 روزه تست کیفیت تحویل این وزارت خواهد شد. تا پایان این هفته یک میلیون دوز واکسن دیگر راهم تحویل وزارت بهداشت خواهیم داد. خط دوم تولید واکسن برکت به لحاظ سخت‌افزار و نرم‌افزاری آماده شده و تست‌های آزمایشی نیز رو به اتمام است و تا 17 یا 18 مردادماه راه‌اندازی می شود و میزان تولید واکسن را شتاب قابل‌توجهی خواهد داد.
13 مرداد 1400: سخنگوی سازمان غذا و دارو، آمار تولید، تحویل و تزریق واکسن کووایران برکت‬ را اعلام کرد و از تولید 5 میلیون دوز واکسن کووایران برکت و تحویل یک میلیون و ٨5٠ هزار دوز از این نوع واکسن به وزارت بهداشت خبر داد. به گفته وی تا صبح 13 مرداد، ‌٨6١٣٧٢ دوز واکسن در فرآیند واکسیناسیون عمومی (بدون احتساب تزریق در مطالعات بالینی) تزریق شده است.
18 مرداد 1400: جمشیدی، رئیس هیئت مدیره گروه دارویی برکت توضیحات کاملی درباره آخرین وضعیت تولید واکسن ارائه داد که به این شرح است:
- خط اول تولید واکسن برکت بین 3.5 تا چهار میلیون دوز در ماه را تولید می‌کند و تا دیروز 2.2 میلیون دوز تحویل وزارت بهداشت شده است.
- 5‌.5 تا شش میلیون دوز نیز تولید کرده‌ایم که در مراحل تست کیفیت قرار دارند. فاصله زمانی برای تولید تا تحویل به دلیل انجام تست‌های مختلف روی واکسن‌ها، 15 تا 16 روز است و اگر این تست‌ها انجام شود، بقیه واکسن‌ها نیز تحویل وزارت بهداشت داده می‌شود.
- خط دوم تولید ما ظرفیتی بین شش تا هشت میلیون دوز دارد که 100 درصد تجهیزات آن آماده و نصب شده است و با انجام تست‌های نهایی ظرف چند روز آینده پروسه تولید را شروع می‌کنیم. اگر این خط راه بیفتد ماهانه حدود 12 میلیون دوز واکسن کرونا خواهیم داشت که بخش زیادی از نیاز کشور را تأمین خواهد کرد.
- خط سوم تولید کارخانه برکت، مجموعه‌ای با ظرفیت 16 تا 20 میلیون دوز است و 100 درصد تجهیزاتش آماده و در حال نصب است و تا یک ماه آینده تجهیزاتش کامل نصب می‌شود. این سه خط می‌تواند نیاز کشور و بخشی از نیاز منطقه را پوشش دهد.
18 مرداد 1400: جلیلی مدیرعامل کارخانه شفافارمد گفت: تاکنون دو میلیون و 200 هزار دوز واکسن برکت به وزارت بهداشت تحویل داده شده و پیش‌بینی ما این است که در صورت پاس شدن فرآیندهای کنترل کیفی، تا پایان مردادماه یک میلیون و 100 هزار دوز دیگر و در مجموع بیش از 3.5 میلیون دوز واکسن برکت در اختیار وزارت بهداشت قرار بگیرد. این در حالی است که پیشتر وعده تولید 12 تا 15 میلیون دوز در مرداد داده شده بود.
پاسخ ستاد اجرایی به چرایی عدم عمل به وعده‌های آماری تولید
طبق اعلام مسئولان ستاداجرایی فرمان امام قرار بود تولید و تحویل 30 میلیون دوز واکسن برکت به وزارت بهداشت تا آخر مرداد انجام و آمار تولید تا پایان شهریور به 50 میلیون دوز در ماه برسد که در توضیح دلایل تاخیر به عللی چون تأخیر در صدور مجوز تزریق اضطراری و کاهش سرعت تولید به علت محدودیت زمانی نگه‌داری و مصرف واکسن و آماده نشدن خطوط تولید دوم و سوم اشاره شده است.
سخنگو و رئیس مرکز اطلاع رسانی ستاد اجرایی فرمان امام در پاسخ به پرسش های کاربران توییتر مبنی بر چرایی عدم عمل به وعده‌های این نهاد پیرامون تولید 50 میلیون دوز واکسن تا پایان شهریور گفته است: «قول تولید 50 میلیون دوز را دادیم، نه تحویل؛ تحویل 20 روز عقبتر از تولید است. اگر با تمام تلاش‌هایشان نتوانیم این وعده را محقق کنیم حتما به مردم دلایل عدم توفیق یا تاخیر را خواهیم گفت.»
وی همچنین در جای دیگری گفته است که «کندی در کار وجود ندارد، خط اول تولید مشغول کار است. خط دوم تولید هنوز اضافه نشده که در چند روز آتی آن هم اضافه می شود. بحث خرابکاری مطرح نیست. در بحث ورود تجهیزات خط تولید و غیره محدودیت‌ها و مشکلات زیادی به دلیل تحریم‌ها بوده ولی تا کنون توانسته‌ایم بر همه فائق آییم و مشکلات را حل کنیم هرچند که از نظر زمان تاثیر منفی روی برنامه های ما داشته، مجوز هم قرار بود اردیبهشت صادر شود که 25 خرداد صادر شد.»
وی همچنین اخیرا اعلام کرد که «تا کنون بیش از شش میلیون دوز تولید و بیش از 2.5 میلیون دوز تحویل وزارت بهداشت شده است. واکسن قطعا تا آخر شهریور به مقدار زیاد تولید خواهد شد، نگران نباشید. »
در ادامه به برخی شایعات و همچنین حاشیه‌های ایجاد شده پیرامون تولید واکسن برکت هم اشاره‌ای خواهیم داشت.
ماجرای خروج 1.2 میلیون دوز واکسن از چرخه تولید چه بود؟
در ماه‌های اخیر، اخباری مبنی بر از چرخه خارج شدن یک میلیون و 200 هزار دوز واکسن برکت در ماه‌های پیش نیز منتشر شد که تا حدودی تولید را عقب انداخت و رئیس هیئت مدیره گروه دارویی برکت در توضیح آن گفت که در مسیر تولید واکسن و تست کیفیت، از رده خارج شدن واکسن و ویال ناسالم اتفاقی طبیعی است. 60 میلیون دوز واکسن جانسون اند جانسون امریکا در تولید دچار مشکل و از بازار جمع‌آوری شد. این اتفاق به عنوان یک خبر مثبت و نقطه قوت عملکرد این کمپانی در رسانه‌ها منتشر شد، اما در برکت تعداد بسیار کمتری ازاین رقم کنار گذاشته شد و با حمله و جنجال برخی رسانه‌ها روبرو شد.
جزئیاتی درباره انتشار مقالات مربوط به فازهای بالینی واکسن برکت
یکی دیگر از انتقادات مطرح شده به تیم سازنده واکسن، تاخیر در انتشار مقالات مربوط به فازهای بالینی واکسن برکت بود که رئیس هیئت مدیره گروه دارویی برکت درباره آن توضیح داد و گفت: ما داده‌های فاز یک و دو را به‌صورت خام منتشر کردیم. یک تیم 10 نفره برای نگارش مقاله مستندات علمی واکسن تشکیل داده‌ایم و مقاله نهایی هفدهم مرداد آماده شد که 35 صفحه مقاله انگلیسی و 100 صفحه داده خام است که ظرف دو سه روز آینده برای مجلات معتبر دنیا ارسال می‌شود. مقاله تست‌های حیوانی نیز نهایی شده است و در چند روز آینده ارائه می‌شود.
جمشیدی تأکید کرد که اگر بتوانیم مصوبه سازمان جهانی بهداشت را بگیریم امکان صادرات واکسن را پس از تأمین نیاز داخل کشور خواهیم داشت. چین، روسیه و بسیاری از کشورهای دنیا برای بسیاری از داروهای خود مجوز سازمان جهانی بهداشت را نگرفته‌اند و این سازمان تأییدیه را برای واکسن‌های هندی و بسیاری از واکسن‌های اروپایی و روسی صادر نکرده‌ است. سازمان غذا و داروی هر کشور مجوز تزریق اضطراری واکسن‌ها را صادر می‌کند. ما مستندات را برای سازمان جهانی بهداشت آماده کرده‌ایم و درخواست جلسه با این سازمان را به‌طور رسمی داده‌ایم و دراین زمینه هم منتظر پاسخ سازمان جهانی بهداشت هستیم.
عکس‌های منتشر شده از خطوط تولید؛ حاشیه‌ای تازه برای سازندگان واکسن ایرانی
همانطور که پیش تر اشاره شد ستاد اجرایی فرمان امام در راستای شفاف سازی بیشتر و افزایش اعتماد عمومی نسبت به تولید واکسن، بازدیدی را از فرایند تولید برای خبرنگاران رسانه‌های جمعی ترتیب داد که خود به ضد تبلیغی برای سازندگان تبدیل شد و آنها را ناچار به پاسخگویی و شفاف سازی دوباره کرد. بی توجهی به اصول بهداشتی، نصب برچسب ویال با دست، حضور فردی با کفش و بدون پوشش بهداشتی لازم در سایت تولید و ... از جمله مصادیق دردسرسازی بود که ستاد درباره آن مورد خطاب قرار گفت.
این حواشی با واکنش توئیتری رئیس اطلاع رساتی ستاد مواجه شد و نوشت: «به دلیل کار با ویروس و خطرات مترتب بر آن امکان بازدید نزدیک از خط تولید وجود ندارد و امکان مشاهده خط تولید از طریق تلویزیون های مداربسته فراهم و توضیحات لازم ارائه شد. پس از ارائه توضیحات، شرایط بازدید از مراحل چک ویال‌ها و الصاق برچسب اصالت واکسن و خط جدید فیلینگ که هنوز راه اندازی نشده، فراهم شد که این تصاویر مورد سوء استفاده رسانه سعودی اینترنشنال قرار گرفت. لازم به توضیح است که فرایند لیبل زدن ویال‌های واکسن کاملا اتوماتیک انجام می شود، ولی برای تمام واکسن‌ها چه ایرانی و چه خارجی برچسب‌های اصالتی طراحی شده که برای همه واکسن‌ها به صورت دستی بر روی ویال‌ها نصب می شود. ثانیا فضایی که ادعا می شود کلین روم است و افراد با کفش وارد آن شده‌اند یکی از خطوط فیلینگ جدید کارخانه است که هنوز وارد مدار بهره‌برداری نشده است. خطوط تولید مرتب و به صورت مستمر توسط بازرس‌های سازمان غذا و دارو مورد بازرسی قرار می گیرد.» برخی پاسخ ها در ذیل قابل مشاهده است: